Tímarit Máls og menningar - 01.11.1955, Page 122

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
eigenda þeirra. Hinsvegar þakkar Laxness ritstjóra Heimskringlu, Sigfúsi Hall-
dórs frá Höfnum, drengilega framkomu.
Líklega hefði þessi deila fjarað út í kyrrþey, ef nokkrir Vesturíslendingar
hefðu ekki tekið sig saman og kært Halldór fyrir yfirvöldunum í Washington
út af greininni um Upton Sinclair. Skáldið var kallað fyrir lögregluna í fyrsta
sinn 31. maí og krafið skýrslna um störf sín og fyrirætlanir. Aðaláherzlan virð-
ist hafa verið lögð á ummæli hans um Sacco og Vanzetti. Vegabréfið var tekið
af honum, og gefið í skyn, að honum yrði sennilega vísað úr landi. En Upton
Sinclair, sem var nokkurskonar óbein orsök þessara óþæginda Halldórs, útveg-
aði honum ágætan lögfræðing, John Beardsley, málfærslumann Suður-Kali-
forníu-deildar „American Civil Liberties Union“, og tók sjálfur virkan þátt í
því að gera málið kunnugt hjá almenningi. Kæra þessi vakti einnig mikla eftir-
tekt. í Alþýðublaðinu 6. nóvember er vitnað í bréf „að vestan“, þar sem segir,
að það hafi verið skrifað um hana „í nærri tvö hundruð blöð erlendis auk
fjölmargra blaða í Bandaríkjunum11. En um það leyti hafði málið fallið niður,
og Halldóri verið skilað aftur vegahréfi sínu, þó ekki fyrr en seint í september.
En hvað hann snerti sjálfan, varð þessi málarekstur samkvæmt bréfinu að
vestan ,,að eins til þess að mýmörg blaðafyrirtæki og félög báðu hann að senda
sér greinar og halda fyrir sig fyrirlestra um ísland“; hann hafi einnig orðið
við sumum af þessum beiðnum, t. d. ritað grein í The Nation um „Social Con-
ditions in Iceland“ og flutt fjölda fyrirlestra í Los Angeles, San Francisco og
nærliggjandi bæjum.
En þrátt fyrir það, að Halldór mátti fagna úrslitunum og kannski m. a. s.
hafði nokkurt gagn af málinu, — a. m. k. hefur auglýsingagildið verið álit-
legt —, og þó að hann sé að vissu leyti baráttunnar maður og uni sér vel í
hvassviðri, þá fer varla hjá því, að þessi kæra hafi valdið honum talsverðri
truflun. Hún lilýtur að hafa haldið honum í spenningu og æsingu og gert hon-
um erfitt um einþeitni við skáldskapinn. I bréfi 1. júlí 1929 minntist hann
sjálfur á hana þannig: „Þessi djöfull hefur tafið mig meira en nokkuð annað
upp á síðkastið, svo að ég hef ekki feingið frið til að liyrja hina stóru skáld-
sögu sem ég hef haft í höfðinu. En nú er hlé í bili og ég vona að ég geti feingið
að skrifa fyrsta kapítula á morgun.“ Þann 5. byrjaði hann svo að semja Heið-
ina. (Sbr. bls. 280 að framan.)
Því má ekki gleyma, að handritið er til komið undir óhagstæðum ytri kring-
umstæðum.
Það er til eitt plagg, sem gefur óvenju glögga hugmynd um sálarástand Hall-
dórs um þær mundir, þegar hann hefur lokið hlutverki sínu í Ameríku og ædar
312