Tímarit Máls og menningar - 01.09.1988, Blaðsíða 128

Tímarit Máls og menningar
inu. I bókarlok er alllangur eftirmáli um
kvæðin tvö og eddukvæði yfirleitt.
Þar sem hér er á ferðinni viðhafnar-
útgáfa, sem ætluð er almenningi, hefði
mátt telja það eðlilegast að í bókinni
væri almenn kynning á kvæðunum, sagt
væri frá helstu staðreyndum varðandi
þau og viðhorfum manna til þeirra og
mikilvægustu kenningar fræðimanna
raktar, þannig að lesandinn gæti fengið
sæmilega yfirsýn yfir þessa bókmennta-
grein og myndað sér skoðun sjálfur. Þó
drepið sé á mörg þessi atriði og eddu-
kvæði skilgreind á nokkuð greinargóð-
an hátt í stuttu máli, fer útgefandinn
samt aðra leið, hvort sem hann gerir sér
fulla grein fyrir því sjálfur eða ekki.
Langir kaflar í eftirmálanum eru sem sé
eins og eitthvert fræðilegt hagkaup sé
þar að birta katalóg yfir tískukenningar
síðustu ára, kannske í tilefni einhverrar
útsölu. Með öðrum orðum, þá eru
margvíslegar fræðikenningar, sem hafa
af ýmsum ástæðum verið á dagskrá að
undanförnu, boðaðar sem sannleikur án
mikilla skýringa eða rökstuðnings, en
kenninga fyrri fræðimanna er að litlu
getið nema þegar þeim er vísað á bug
með aðstoð tískukenninga. A þennan
hátt er því sleppt að fjalla sérstaklega
um kenningar Sigurðar Nordals, sem
höfðu þó mikil áhrif á viðhorf manna til
Völuspár í marga áratugi og hver maður
sem áhuga hefur á kvæðinu verður að
kynna sér, en hins vegar er hlaupið eftir
alls kyns stundlegum hugdettum, þann-
ig að sumt gæti orðið illskiljanlegt fyrir
mann, sem þekkir ekki þeim mun betur
það sem verið hefur á dagskrá nýlega.
Ef maður hefur ekki fylgst vandlega
með ýmsum krókaleiðum umræðna á
Islandi síðustu ár, er t.d. hætt við því að
orðin um að í Völuspá kunni að vera
sagt frá „endalokum kvennamenningar“
komi í hans augum eins og kvenskratt-
inn úr sauðarleggnum. Þetta er fremur
bagalegt, og ekki bætir það úr skák að
eltingaleikurinn við tískustefnur kemur
einnig fram í skýringum við einstakar
vísur kvæðanna og jafnvel í meðferð
textans.
Ymsum kann að finnast þetta fremur
þung orð og er því rétt að koma með
nokkur dæmi og skýringar. Eg vil þó
skjóta því inn áður en lengra er haldið
að ég tel vitanleg ekki að fordæma beri
allar „tískustefnur" a priori. Gallinn er
bara sá, að vegna eðlis þeirra sem tísku-
fyrirbæris hættir mönnum til að líta á
þær sem sannleik sem óþarfi sé að rök-
styðja, - þær eru taldar „nýjasta niður-
staða“ fræðanna, sem geri eldri kenn-
ingar úreltar, - en um þær gildir þvert á
móti, að þær hafa enn meiri þörf fyrir
ítarlegan rökstuðning en margt annað.
Dæmin sem nefna má úr útgáfu Gísla
Sigurðssonar á Hávamálum og Völuspá
eru nokkuð fróðleg í þessu sambandi.
Hvað eddukvæðin snertir aðhyllist
Gísli Sigurðsson í eftirmála útgáfu sinn-
ar þá kenningu, sem verið hefur eða var
í tísku í þjóðháttafræðum um nokkurt
skeið, að kvæði sem eru í munnlegri
geymd séu í „stöðugri endurnýjun":
„Munnlegur kveðskapur breytist, lagar
sig að umhverfi sínu, áheyrendum og
tíðaranda. Gleymska á einhvern þátt í
þessum breytingum en annað kemur til
sem vegur líklega þyngra: nýsköpun
þeirra sem flytja kvæðin með það í
huga, að áheyrendum líki sem best“
(bls. 89). Telur útgefandi þannig að texti
kvæða aflagist í meðferðinni og erindi
gleymist og týnist burtu, en þar sem
kvæðin „verða að hafa einhverja merk-
ingu eins og þau eru“ yrki kvæðamenn-
irnir inn í þessar eyður, þannig að
kvæðið sé áfram ein heild. Utgefandi
382