Tímarit Máls og menningar - 01.06.1998, Blaðsíða 16
Steinunn Sigurðardóttir
Spjallað við bændur
Ræða flutt á Búnaðarþingi í mars 1998
Ágæta samkoma,
Ef einhver spyrði hvert Halldór Laxness sótti efnið sem skáldskapurinn er
gerður úr, þá mætti vel segja: upp í sveit. Með efninu sem skáldskapurinn er
gerður úr, á ég við orðin, málið. Það er svo búbót fyrir okkur að sum þeirra
stöku orða sem hann nældi í hafa gengið í endurnýjun lífdaganna, bráðnauð-
synleg orð eins og til dæmis bastofukaldur og hlaðkaldur - og ekki finnast í
orðabók Sigfúsar Blöndals. í túninu heima stendur þetta um Þórð á Æsu-
stöðum sem hafði Lestrarfélagið: „Þórður var akademískur maður í tali og
hátterni. Um hann hafði Guðrún Jónsdóttir þau orð að hann væri bastofu-
kaldur maður og kendi það bóklestri. Þegar Þórður var allur komst rotta í
lestrarfélagið og át bækurnar.
Á Nyrðri-Reykjum, þeim bæ sem stendur á hól milli Æsustaða og Hlað-
gerðarkots, þar bjó nokkuð fáskiftinn maður sem eftir sömu heimild var
hlaðkaldur, en þegar hann loks hafði sig uppí að bjóða gestum til bastofu
rættist úr honum.“
Nú heyrir það auðvitað til undantekninga að Halldór gefi sérstaklega upp
heimildarmenn fyrir orði og orði sem hann hefur fiskað, en textinn ber þess
merki að hann hefur verið með hugann við veiðina hvar sem hann fór um
landið. Og lagði hann þó upp vel nestaður úr Mosfellssveit, ekki síst ffá
Guðnýju ömmu sinni, að því er hann segir. Sérstöku ástfóstri tók hann við
það tungumál sem er talað í Austur-Skaftafellssýslu, svo mjög að hann
hermdi eftir framburði þarlendra, og sagði stjarna og barn sem hljómar
hiklaust betur en stjaddnan okkar flestra og blessað baddnið.
Einn af mörgum málvinum Halldórs í bændastétt var Kjartan Júlíusson
á Skáldstöðum Efri. I formála að bók hans, Reginfjöll að haustnóttum, ffá
árinu 1978, skrifar Halldór: ,Af bréfum hans, minnisblöðum og skrifuðum
athugunum sá ég að þessi kotbóndi hafði snemma á valdi sínu furðulega
ljósan, hreinan og persónulegan ritstíl, mjög hugþekkan, þar sem gæði túng-
unnar voru í hámarki, blandin norðlenskum innanhéraðsmálvenjum sem alt
er gullvæg íslenska; og ég velti þessu hámentabókmáli fyrir mér af þeirri
14
TMM 1998:2