Tímarit Máls og menningar - 01.06.1998, Page 142

KRISTJÁN KRISTJÁNSSON
fræði („gagnrýnin héraðshyggja“ eða hvað við viljum kalla það), þar sem
afurðum tiltekinnar menningar er hampað umfram eigið ágæti, eigi rétt á
sér tímabundið meðan tiltekin þjóð eða menningarhópur er að styrkja innri
samheldni sína og skapa sér vígstöðu gagnvart öðrum. Þjóðemisstefna
íslensku aldamótakynslóðarinnar væri þá gott dæmi (92). Þessum rökum
þyrfti ég að svara í lengra máli en hér er kostur; en skoðun mín er í sem stystu
máli sú að róttæk þjóðemis- og einangrunarstefna sé alltaf á endanum af
hinu illa: skammæ gagnsemi þeirra vegi aldrei upp á móti fjarvirkari hætt-
unni sem af þeim stafi. „Menningarsýn“ þjóðabrotanna í gömlu Júgóslavíu
má þar vera okkur nærtækt víti til vamaðar.
V
Sir Peter Medawar, Nóbelsverðlaunahafi í læknisfræði, segir frá því á einum
stað að fyrst þegar hann hafi sótt um vegabréfsáritun til Bandaríkjanna hafi
skrifstofumaður í sendiráðinu lesið lyrir hann spurningar af blaði. Meðal
annars var hann inntur eftir því hvort hann hefði nokkuð í hyggju að
kollvarpa stjórnskipun Bandaríkjanna. Medawar svaraði því til að slíkur væri
að minnsta kosti alls ekki ásetningur sinn oghann vonaði sannarlega að hann
gerði það ekki fýrir slysni. Skrifstofumanninum þótti þetta ekkert fýndið.14
Ég vil fá að lýsa yfir því við lesendur Tímarits Máls og menningar að það
er ekki og hefur aldrei verið ásetningur minn að vega að akademísku frelsi,
henda gaman að þroskaheftu fólki eða gera lítið úr baráttu rithöfunda úr
jaðarhópum, þar á meðal svartra skáldkvenna, fyrir því að njóta hlutgengis
á borð við aðra. Ég vona að orð mín hér að framan hafi fært lesendum heim
sanninn um að ályktanir Guðna í þessa veru hljóti að vera til komnar fyrir
slysni - og þá frekar hans en mína. Ef til vill erum við á öndverðum meiði
um einhver heimspekileg eða menningarleg grundvallaratriði; kannski trúi
ég á móderníska upplýsingu en hann á póstmódemíska aflýsingu.15 Um það
hef ég ekki minnstu hugmynd enda virðist Guðni ósammála John Stuart Mill
um gildi rangra skoðana til að dýpka skynjun og skilning á sannleikanum16
og vill ekki deila við mig um „tíðaranda í aldarlok". Hann deilir hins vegar á
mig lýrir skoðanir sem hafa aldrei verið til nema í ímyndaða pottinum hans
þar sem nýrnmörinn vellur.
Tilvísanir
1 „.Dordingullhékk ílæblöndnu lofti.‘KennslufræðiKristjánsKristjánssonar“, TímaritMáls
og menningar, 59 (1) (1998). Eftirleiðis verður vísað til blaðsíðna í greininni með sviga-
tölum í meginmáli.
140
TMM 1998:2