Tímarit Máls og menningar - 01.06.1998, Side 144

Ritdómar
í fótspor englanna
Einar Már Guðmundsson: Fótspor á himnum.
Mál og menning 1997.216 bls.
Það getur verið erfitt að íylgja eftir vel
heppnaðri skáldsögu og engu er líkara en
að það eimi eftir af Englum alheimsins í
titli nýrrar skáldsögu Einars Más Guð-
mundssonar, Fótspora á himnum. Sögu-
sviðið er þó allt annað; hér er leitað fanga
aftur í öldina og sögð fjölskyldusaga á
breiðum grunni. Að mörgu leyti sverja
Fótspor á himnum sig fremur í ætt við
eldri skáldsögur Einars Más; persónur
eru settar saman úr ummælum úr ýms-
um áttum, almannarómi, orðspori,
fréttatilkynningum, dreifibréfum; „fyr-
irspurnir og skjöl hafa leitt hið sanna í
ljós“ (147). Það er búinn til goðsagna-
kenndur andblær í kringum persónurn-
ar sem líkt og eldri persónur Einars bera
viðurnefni: Grímur boxari, Olli Spánar-
fari, eða skarta starfsheiti líkt og Anton
rakari: Haraldur tómthúsmaður, Óli
ragari. Persónugalleríið er nokkuð stórt
og ef til vill tekur söguaðferðin þá áhættu
að persónurnar verði að yfirborðsmynd-
um og stikkorðum fremur en að lifna á
síðunum.
Nærvera sögumanns í verkinu er
sterk. Það er stórt og mikið „ég“ sem
talar, heldur utan um og tengir saman
þræði úr fjölskyldusögu sinni. Sögumað-
urinn er einnig söguhöfundur og hefur
viðað að sér heimildum úr ólíklegustu
áttum, komist í óprentaðar endurminn-
ingar „Gumma löggu“, hann hefur aðgang
að dagbókum „Símonar fátækrafulltrúa“
og vimar jafhvel til ummæla afgreiðslu-
stúlkna í búðum um sögupersónumar.
Það er sama hvern þú spyrð: af-
greiðslustúlkurnar við Laugaveginn,
sem nú eru orðnar gamlar konur, hafn-
arverkamennina, sjómennina, íþrótta-
mennina, kommúnistana, jafnvel lög-
regluþjónana sem stundum handtóku
hann: Allir segja það sama: ,Annað
eins glæsimenni hefur ekki sést.“ (122)
Þessi upptalning segir reyndar jafn mik-
ið um sögusviðið og um persónu Olla
Spánarfara. Það er þeyst á milli helstu
atvinnuvega þjóðarinnar, sagan berst til
sjávar og sveita, útum borg og bí og til
fjarlægra landa; „heimildirnar" eru víða
að. Sögumaður sem svo mikið hefur lagt
á sig fýrir söguna er þó ekki sýnilegur
sem persóna og ekki meðvitaður skrá-
setjari eða rithöfundur. Það glyttir í hann
óljóst hér og þar, honum skýtur upp en
hann hverfur jafnharðan; hann ber at-
burðum ljóslifandi vitni þó hann hafi
verið fjarri góðu gamni. Og sögusamúð-
in er ljós þó hún sé ekki einhlít: þetta er
saga verkafólks, bænda, sjómanna, fá-
tæks fólks, undirmálsmanna. Tónninn er
sleginn strax í upphafsmynd sögunnar
en sú mynd lifir í gegnum söguna. Guð-
ný, amma sögumanns, horfir á niður-
setninga í fjarska; það er verið að flytja
fólk sveitarflutningi.
Amma sér hreyfmgu við veginn.
Þetta er lest með fjórum hestum sem
lötra, niðurlútir og þungir. Á fremstu
142
TMM 1998:2