Skírnir - 01.01.1967, Blaðsíða 159

Skírnir
Ritfregnir
157
Þessar fimm fyrstu bækur gefa, að því er virðist, nokkra bendingu um
meginstefnu útgáfunnar, sem sé að gefa út íslenzk fróðleiksrit, forn og ný,
og íslenzkar skéldsögur. Má þó vel vera, að útgáfan eigi eftir að færa út
kvíarnar um efnisval, því að enn er hún á byrjunarstigi. Það er að sjálf-
sögðu mikið vandaverk að velja í slíkt safn, svo að mætt sé smekk og
óskum almennings. Alitaf hljóta þar að eiga sæti bækur, sem mikið hafa
verið lesnar óður og komið út í mörgum útgáfum, en skemmtilegt er þó,
að sjaldséðari bækur fylgi með. Af þessum fimm bókum eru þrjár al-
menningi vel kunnar, en tvær þeirra eru áður lítt þekktar eða lesnar.
Skáldsögurnar tvær eru alkunnar og hafa verið mikið lesnar að minnsta
kosti af eldri kynslóðinni. Kristrún í Hamravik vakti mikla athygli, þegar
hún kom út 1933, ekki sízt fyrir þann sérkennilega mállýzkustíl, sem á
henni er, og líklega hefur hún hlotið mestar vinsældir af öllum skáld-
sögum Hagalíns. Samt er hægt að láta sér detta í hug aðrar sögur eftir
hann til slíkrar útgáfu, en líklega hefur það ráðið úrslitum, að þessi
skáldsaga birtir sérkenni höfundarins fremur öðrum sögum hans. Kristrún
i Hamravík kom út í leikritsformi 1935 og var færð á svið hér í Reykja-
vík, en sagan sjólf hefur aðeins einu sinni verið endurprentuð, fyrir tæp-
um tuttugu árum, svo að hún hefur ekki verið á boðstólum lengi.
Höfundurinn skrifar hér ýtarlegan formála fyrir sögunni og gerir
grein fyrir ritun hennar og úr hvaða jarðvegi hún er sprottin, hvaðan
honum er runninn stilblær hennar og einnig af hvaða rótum efniviður-
inn er.
Anna frá Stóruborg er liin skáldsagan í flokknum. Það er líka vin-
sæl skáldsaga og hefur verið mikið lesin af almenningi, en vandséð er,
hvers vegna hún hefur verið valin af sögum Jóns Trausta, þessa mikla
brautryðjanda í íslenzkri skáldsagnagerð. Ymsar aðrar sögur hans detta
mér fyrr í hug, en kannski skapar stærð bóka einhver vandamál í sam-
bandi við útgáfuna.
Hinar bækurnar þrjár eru allar fræðilegs efnis, en fjarska ólikar, þó
að uppistaða þeirra sé trú og lífsskoðun, þá er sagnritunaröld, galdraöld
og nútíminn þrjór veraldir, sem virðast að minnsta kosti á yfirborðinu
eiga fátt sameiginlegt.
Líf og dauði, erindaflokkur Sígurðar Nordals, er hann flutti í útvarp
í ársbyrjun 1940, vakti á sinum tíma geysimikla athygli. Hann ræddi við
hlustendur af mikilli þekkingu og bæði skáldlega og skemmtilega um
ýmisleg vandamál mannlegs lifs frá hinum miklu vegamótum lífs og
dauða. Erindaflokkurinn var gefinn út 1940 með viðbæti og síðan 1943
i greinasafninu Áföngum. Síðasta erindið í flokki þessum: Ferðin, sem
aldrei var farin, er sjálfstæð saga og verður áreiðanlega talin til sígildra
skáldverka frá þessari öld, en þessi bók Sigurðar á ekki síður erindi til
hugsandi manna nú en fyrir 25 árum.
Að Pislarsögu síra Jóns Magnússonar er hinn mesti fengur. Hún var
gefin út af Fræðafélaginu 1914, og sá Sigfús Blöndal bókavörður um út-