Tímarit Máls og menningar - 01.11.2012, Síða 126

D ó m a r u m b æ k u r
126 TMM 2012 · 4
dagbókina sem heimild sem er laus við
ástríður.4 Eins og sögumaður Jarðnæðis
segir um dagbók látinnar frænku:
„Engar tilfinningar nema á milli lína.“
(191) Á meðan sendibréf voru iðulega
einlæg og gátu verið full af ástríðum
snerust dagbækur ekki um tilfinningar
og vangaveltur um tilveruna, heldur eru
menn að fylgjast með breytileika lífsins
– íslenskir bændur að skrifa um veðrið,
breytingar sem varða skepnur og
búskaparhætti. En dagbók Oddnýjar
Eirar er ekki einkamiðill af þessu tagi,
enda þótt hvergi sé lesandinn ávarpaður
upplifði ég Jarðnæði sem samtal við les-
endur – eða jafnvel spjall. Þrátt fyrir
ýmsar vangaveltur um einkalíf, sam-
búðarform og tengsl við fjölskyldu og
vini þá er sögumaður líka staddur á víg-
velli samfélagsorðræðunnar og hugleiðir
framtíð Íslands í víðu samhengi:
Fólkið úr bænum lítur á landið undir
bústaðnum sem lóð en ekki jörð. Heildar-
sýnin á landið hefur tapast. Það þarf að
endurnýja tengslin við náttúruna, tengslin
við framtíðina. Í þessu framlengda milli-
bilsástandi og óvissu vantar framtíðarsýn.
Þá er ég að tala um Ísland sem heild. Og
mig sem hluta af þeirri heild … (112)
Þannig tvinnast hið persónulega og
samfélagslega ítrekað saman í hugleið-
ingum sögumanns og kannski er aldrei
hægt að setja skörp skil þar á milli. Dag-
bókin verður því einlæg en aldrei einka-
mál sögumanns. Að því leyti má segja
að Oddný Eir brjóti upp frásagnarhefð-
ina með þessari dagbók um breytileika
tilfinningalífsins og samhengi menn-
ingarsögunnar.
Dagbókin Jarðnæði hefst á Lúsíu-
messu og hver kafli er kenndur við þann
dag sem hann er skrifaður. Lesandi
getur auðveldlega staðsett á almanakinu
Þorláksmessu, sumarsólstöður, jafnvel
kyndilmessu – en Brígídarmessa gæti
verið honum framandi. Þegar líður á
söguna koma í ljós vörður í hringrás
árstíðanna sem eru lesandanum óskilj-
anlegar; dna-dagur og sósumessa. Þrátt
fyrir línulaga frásögn dagbókarformsins
er með þessum ókunnuglegu merkidög-
um sköpuð óvissa í huga lesandans um
eðlilegt flæði tímans. Þar með hætta
dagarnir að hafa almenna merkingu
tengda sögu, hefðum og samfélagi, en í
staðinn skapast persónulegur skilningur
á þeim sem færir lesanda nær sögu-
manni. Hið línulega flæði dagatalsins er
tálsýn, hér fer tíminn í hring eins og
hugur sögumanns (33).
„Endurfædd almanök“ eru hluti af
lokadraumsýn sögumanns og tímatalið
er henni hugleikið. Hún veltir fyrir sér
merkingu dagatalsins þar sem hver
dagur heitir eitthvað:
Íslenska almanakið virðist að hluta
bundið fjárbúskap, þó stendur til dæmis
ekki fengitími í því eða sauðburður. Svo
eru nokkrir gamlir kaþólskir helgidagar
og kristnir og kannski einstaka heiðin
helgi sem hefur flotið með. Það hljóta
að vera til lærðar greinar um tilurð allra
helgidaga heimsins. Og auðvitað ætti
maður að búa sér til sitt eigið almanak og
hafa til hliðsjónar. Fyrsti kossinn, fyrsta
ástarsorgin, fyrsta samviskubitið, fyrsta
sjálfstæðisyfirlýsingin, fyrsta heila hugs-
unin. Eða hvernig myndi maður byggja
slíkt dagatal upp? (44)
Dagatal sameinar bæði línulegt eðli tím-
ans og hringrás hans. Merkidagarnir
skilgreina árið en þeir koma aftur næsta
ár með nýjum upplifunum, Jónsmessur
áranna mynda hringrás sem endur-
spegla hringrás árstíðanna, tilfinninga
og nándar, umhverfis, lífs og dauða.
Stundum er hringrásin í Jarðnæði auð-
lesin og skýr, en einnig ósjálfráð og
umlykjandi, eins og árstíðir í raunveru-
leikanum, allt í einu er komið vor.