Tímarit Máls og menningar - 01.06.2014, Síða 117

R i c h a r d Wa g n e r o g g y ð i n g a r
TMM 2014 · 2 117
valds herramerkingu sem orðið „master“ hefur í ensku. „Master race“ er ekki
„Meisterrasse“ á þýzku, heldur væri bein þýðing „Herrenrasse“, en „master
race“ er kannski frekar þýðing á orðinu „Herrenvolk“, sem nazistar notuðu
gjarnan. – Í útbreiddri enskri þýðingu Parsifal-textans eru orðin „Ich sah sie
welken, die einst mir lachten“ þýdd sem „I saw them wither, those who once
laughed at me“, eða með öðrum orðum „Ég sá þær visna sem eitt sinn hlógu
að mér“, og það hef ég svo séð túlkað þannig að hér sé Parsifal að hlakka
yfir hve illa fór fyrir þeim sem gerðu grín að honum og það svo borið saman
við álíka tilvitnanir í ræður Hitlers. En réttari þýðing væri „Ég sá þær visna
sem eitt sinn hlógu við mér.“ – Það fráleitasta sem ég hef rekizt á í þessum
efnum er þó útlagning á lokaorðunum um Beckmesser í Meistarasöngvur-
unum, „Er stürtzt wüthend fort und verliert sich unter dem volke“, „Hann
þýtur fokreiður í burt og hverfur innanum mannfjöldann.“ Einhver spakur
fræðimaðurinn vildi lesa orðið „unter“ í setningunni sem „undir“ og taldi
að Beckmesser hverfi undir mannfjöldann; með öðrum orðum að hann sé
troðinn undir, og að þetta beri að skilja sem ákall Wagners um að aríski kyn-
stofninn eigi að fótumtroða gyðinga.]
Jafnvel þótt við gengjumst inn á að í söng Walthers megi finna til-
vísun til Grimm-bræðranna er ekki gott að sjá nein tengsl söngtextans við
söguna um gyðinginn í þyrnigerðinu. Að veturinn hafi tekið sér bólsetur
í þyrnigerði (eins og Beckmesser í merkjaraklefanum) og bíði þar í leyni,
væntanlega til að geta ráðist á einhvern, og að uglan fljúgi út úr þyrnigerðinu
til að vekja hrafnakórinn virðist ekki eiga neitt skylt við ævintýrið um
gyðinginn, þar sem þyrnigerðið er ekki bústaður, heldur kvalastaður.
Raunar virðist aðeins eitt vera sameiginlegt báðum textum, og það er orðið
„Dornenhecke“, „þyrnigerði“. Í Meistarasöngvurunum á það greinilega
að vísa til merkjaraklefans. Ef við vildum leita að tilvísunum til Grimm-
bræðra, væri þá ekki eðlilegra að leita til miklu þekktara ævintýris, þar sem
þyrnigerði hóf sig hátt, nefnilega ævintýrisins um Þyrnirós? Þyrnigerðið í
þeirri sögu er ennþá hættulegra en í sögunni um gyðinginn, því að það er
fullt af dauðum kóngssonum sem létu þar lífið í leit að sofandi kóngsdóttur.
En slík túlkun gengur alls ekki – ekki vegna þess að hún sé nokkuð fráleitari
en hin, heldur af því að hún styður ekki fyrirfram gefna fordóma fræði-
mannanna sem um málið fjalla.
Hver er þá Beckmesser?
Er Beckmesser kannski skopmynd af gagnrýnandanum Eduard Hanslick,
eins og margir halda fram? Eitt sem gæti bent til þess er að Wagner ætlaði
einhverntíma að gefa Beckmesser nafnið „veit Hanslich“, en hætti við.
Auðvitað er ljóst að einn tilgangurinn með persónu Beckmessers er að gefa
olnbogaskot þeim gagnrýnendum sem voru gamaldags og kunnu ekki að
meta nýjungar í tónlist, eins og í tónlist Wagners. Hanslick var fremstur í