Hugur - 01.01.2015, Page 9

Í minningu Páls 9
við illvígan sjúkdóm með hugfró heimspekinnar, en það er klassískt viðhorf að
heimspeki leggi líkn við þrautir manna. Við vinir hans höfum með aðdáun fylgst
með því hvernig hann hóf sig yfir hlutskipti hins fársjúka manns með heimspeki-
iðkun, skrifum og rökræðum. Með þessum hætti lifði Páll þá meginhugmynd til-
vistarheimspekinnar, sem hann aðhylltist frá unga aldri, að blákaldar staðreyndir
ákvarða aldrei merkingu aðstæðnanna.
Í handritinu að nýju bókinni, Merking og tilgangur, sem Páll var að vinna
að þegar hann lést, skrifar hann: „Tilvistin er aldrei fullmótuð, heldur stendur
andspænis óvissu, endanleika sínum, dauðanum og spyr endalaust um merkingu
og tilgang sem hún svarar með ákvörðunum sínum og vali.“4 Hér leggur Páll
áherslu á að með ákvörðunum sínum og vali gæðir einstaklingurinn aðstæður
sínar merkingu sem hann ber sjálfur ábyrgð á. Fyrir vikið lifa menn sambærilegt
hlutskipti oft með gerólíkum hætti, gefa því ólíka þýðingu með viðbrögðum sín-
um. Þó er afar mikilvægt að hafa í huga að aðstæður fólks eru ólíkar og Páll var
svo lánsamur að Auður eiginkona hans studdi hann af ástríki. Auður gerði honum
kleift að helga sig hugmyndavinnu og ritstörfum – tók raunar virkan þátt í þeim.
Þau áttu langt og farsælt hjónaband og Páll naut þess að eiga samhenta fjölskyldu.
Hann leit svo á að fjölskyldan hefði haft mest áhrif á hamingju sína, enda væri
lífshamingjan öðru fremur fólgin í því að deila lífinu með góðu fólki og mynda
traust tengsl við vini sína.
Í huga Páls var það verkefni að takast á við fjarstæðuna fjarri því takmarkað við
þá ábyrgð að gæða persónulegt líf sitt merkingu og tilgangi. Öðru nær: Segja má
að þessi ábyrgðarhugsun hafi einkennt allt hans lífsstarf og hann var stöðugt með
hugann við að koma heimspekilegum hugsjónum í framkvæmd. Leiðarstefið í
hugsun hans sem háskólarektors var krafan um að nýta þekkinguna til góðs fyrir
samfélagið. Ein meginforsenda þess í hans huga var að gera sér skýra grein fyrir
gæðum lífsins og móta hugsunarhátt og samræðusiði sem taka mið af þeim. Sjálf-
ur hafði Páll unun af samræðum um þessi efni og var óþreytandi í viðleitninni
til að virkja aðra til umhugsunar um þau. Menn voru vitaskuld mismóttækilegir
fyrir því eins og gengur. Páll sagði mér einu sinni skondna sögu um samtal sem
hann átti við rektor við bandarískan háskóla sem hann heimsótti. Þar sem þeir
stóðu hátt og horfðu yfir háskólasvæðið spurði Páll þennan kollega sinn hvað væri
í hans huga brýnasta verkefnið sem hann stæði frammi fyrir. Ekki stóð á svarinu:
Að fjölga bílastæðum. Sjálfur hafði Páll öllu háleitari hugmyndir um verkefni
háskóla samtímans eins og skrif hans bera glöggt vitni.
Páll hafði unun af því að fílósófera en sú ástríða hans kom sannarlega ekki
niður á hæfni hans sem stjórnanda. Hann sóttist eftir stjórnunarstörfum og var
rómaður fyrir stjórnvisku sína og stjórnlist. Eftir að hann lét af störfum sem rekt-
or Háskóla Íslands var hann eftirsóttur ráðgjafi erlendis. Í hlutverki stjórnandans
nutu dómgreind hans og mannkostir sín einkar vel. Sjálfur dáðist ég oft að því
hvernig Páll hélt stillingu sinni við erfiðar aðstæður og ófrávíkjanlega sýndi hann
viðmælendum sínum kurteisi og virðingu. Hann hafði næmt sálrænt innsæi og
4 Páll Skúlason 2015a: 70.
Hugur 2015-5.indd 9 5/10/2016 6:44:53 AM