Hugur - 01.01.2015, Page 10

10 Vilhjálmur Árnason
honum var einkar lagið að mæta fólki þar sem það var statt. Þetta virtist vera
honum eiginlegt og hélst í hendur við þann kost sem ég mat hvað mest í fari
hans: Páll var laus við allt yfirlæti. Hann sýndi öllum áhuga og kom fram við þá
eins og jafningja. Þetta átti líka við um börn. Hann lagði ríka áherslu á að börn
væru skynsemisverur og rækta þyrfti með þeim rökræðuhæfileikann frá fyrstu
tíð. Meðal þess allra síðasta sem hann skrifaði voru drög að heimspeki handa
barnabörnunum.
Mér virðist að yfirlætislaus framkoma Páls endurspeglist í þeirri afstöðu hans
að heimspekileg yfirvegun sé sprottin af hugsun sem finna má meðal fólks á vett-
vangi hversdagsins. Þetta kann að vera ein meginástæða þess hve Páli var mikið
í mun að rækta jarðveginn fyrir almenna heimspeki og breiða út fagnaðarerindið
fyrir almenning. Í formálsorðum að Pælingum III, sem hann gekk frá til prentunar
skömmu fyrir andlát sitt, skrifar hann: „[Ég] hlýt … að játa að ein ástríða hefur
stundum tekið af mér völdin, en hún er sú að prédika eða flytja tiltekinn boðskap.
Ég á ekki við að ég sé að boða ákveðna trú eða skoðun. Að vísu er ein sannfæring
sem yfirgefur mig seint eða aldrei: Fólk á að leggja rækt við hugsunina, bæði eigin
og annarra. Við þurfum að temja okkur að hugsa saman, þá förum við að tala
saman og taka vonandi góðar ákvarðanir saman.“5 Það hefur að mörgu leyti verið
gæfa íslenskrar heimspeki hve náin tengsl hún hefur myndað við samfélagið og í
því verkefni hefur Páll Skúlason sannarlega verið í fararbroddi.
Páll var einstaklega hrifnæmur heimspekingur og sú stefna sem hugsun hans
tók gat ráðist af síðasta viðmælanda, þótt úrvinnslan væri alltaf skapandi og í
samræmi við meginstef í heimspeki hans sjálfs. Hann hafði jafnan þann hátt
á þegar hann var að semja að senda drög til vina og leita eftir afstöðu þeirra
og athugasemdum. Hann ráðfærði sig líka mikið við aðra um ákvarðanir. Í því
tilliti kom sér oft vel hve fljótur hann var að tileinka sér nýjustu samskiptatækni
og þótti honum afleitt ef vinir hans voru ekki græjuvæddir með sama hætti ef
ná þurfti til þeirra. Sjálfur var hann vandaður yfirlesari, örlátur á hugmyndir og
einstaklega ráðagóður. Örlæti hans birtist líka með ýmsum öðrum hætti, svo sem
í mikilli ræktarsemi við vini sína. Hann var hlýr maður í samskiptum og hef
ég heyrt marga nemendur minnast þessa eiginleika í fari hans jafnframt þeim
áhrifum sem hann hafði á hugsun þeirra og hugmyndaheim. Það var ein grund-
vallarafstaða Páls í menntamálum að stuðla eigi að því að nemendum líði vel í
skólanum og það ræðst ekki síst af viðmóti kennara. Skólar eiga að vera skjól fyrir
uppbyggilega hugsun og samskipti.
Í forspjalli að bókinni Í skjóli heimspekinnar skrifar Páll að í þessum heimi sé
„hvergi að finna fullkomið skjól fyrir þeim mörgu og misjöfnu vindum sem um
veröldina leika“.6 Þegar Páll skrifar á þessum nótum hefur hann ekki einungis í
huga skjól gagnvart manngerðu böli og ofbeldi heldur líka öflum náttúrunnar
sem umlykja okkur og ógna öryggiskennd okkar. Náttúran varð smám saman
fyrirferðarmeiri í heimspeki Páls og hefur þar tvíbenta stöðu: Annars vegar er hún
ótæmandi uppspretta gilda og verðmæta og hins vegar ógn við sjálfa tilvist okkar.
5 Páll Skúlason 2015: 7.
6 Páll Skúlason 1995: 7.
Hugur 2015-5.indd 10 5/10/2016 6:44:53 AM