Hugur - 01.01.2015, Side 21

Hugtökin búa í hjarta okkar 21
heimum, ef við ímyndum okkur að það séu til margir heimar, þá er trú mín sú að
það séu ákveðin rökleg sannindi sem séu alls staðar til. Þetta er ákveðin tegund af
platonisma sem ég gengst svo sannarlega undir.
Þýðir þetta þá að þú teljir að líf okkar hafi tilgang og merkingu óháð því hvað við
hugsum sjálf? Er einhver hlutlægur tilgangur eða merking með lífi okkar? Ertu svo
mikill platonisti?
Ég er alveg tilbúinn að fallast á að það séu mismunandi útgáfur af platonisma ef
við höldum okkur við það orð. Ég er ekki viss um að það sé nein ein frumspekileg
kenning af þessum toga sem sé virkilega sú eina rétta, ég held raunar ekki. Hins
vegar held ég að iðulega hafi líf okkar merkingu og tilgang sem við áttum okkur
ekki á sjálf og getur verið óháð því sem við sjálf erum að hugsa og höldum sjálf
um okkar eigið líf. Þannig að hugsun Sartres um það sem við gerum úr okkur
sjálf sé þá ekki fullkomlega rétt, ég held að í mörgum tilvikum göngum við inn í
hlutverk og aðstæður sem við verðum að viðurkenna að eru okkar eigin án þess að
við höfum sjálf tekið nokkrar almennilegar ákvarðanir þar um. Hér komum við
þá að spennandi spurningu um það hvar við greinum á milli forlaganna og hins
frjálsa vals mannsins og í hverju frelsi okkar er fólgið. Er það kannski bara í því
að bregðast við örlögunum eins og er raunar forn-íslensk viska?
Stundum ferðu nálægt því að segja, Páll, að merkingarheimurinn og með merk-
ingarheiminum áttu við heim hins fagra, sanna og góða, ekki satt, að þessi heimur
verði að vera til bara til þess að heimurinn sé skiljanlegur. Er þetta sambærilegt við
hugmynd Kants um hlutina í sjálfum sér, sem við verðum að hans dómi að gera ráð
fyrir til að fyrirbæraheimurinn sé skiljanlegur?
Já, nema hvað ég myndi vilja ganga lengra en Kant. Ég held ekki að til sé ein-
hver óþekktur hlutveruleiki algerlega handan við heim fyrirbæranna sem við vit-
um ekki nokkurn skapaðan hlut um. Ég held að við vitum bara töluvert mikið
um veruleikann í sjálfum sér og þar koma til sögunnar þessi grunnhugtök um
veruleikann sem ég held að öll hugsun hljóti að styðjast við.
Geturðu sagt í stuttu máli hver þessi hugtök eru sem liggja þarna til grundvallar?
Já, að vissu marki tel ég mig geta það. En um leið er þetta hið eiginlega við-
fangsefni frumspekinnar eða verufræðinnar sem menn eru búnir eru að vera að
fást við síðustu 2500 árin eða svo og eru enn að glíma við, þannig að það væri nú
eiginlega til of mikils mælst að ég myndi skýra þau hér í stuttu máli. Ég get þó
nefnt sem dæmi hugtökin mismunur, samsemd, hreyfing, kyrrð, en þau koma fyrir
í samræðum Platons. Hér nota ég yfir þessi hugtök falleg, hversdagsleg íslensk
orð, en á bak við þessi orð búa hugtök sem eru í senn afskaplega einföld og tær
og skýr en um leið óendanlega flókin. Ástæðan er sú að þessi hugtök spila saman
í hugsun okkar þegar við erum að reyna að höndla einhver viðfangsefni, eins og
að spyrja okkur hvað er heimurinn, eða hvað er náttúran eða hver erum við sjálf.
Þá virkjum við þessi hugtök sem við verðum að styðjast við ef við ætlum að hugsa
einhverja heila hugsun um þessi viðfangsefni sem ég var að nefna. Þetta gildir
Hugur 2015-5.indd 21 5/10/2016 6:44:59 AM