Hugur - 01.01.2015, Page 23

Hugtökin búa í hjarta okkar 23
Ef ég fæ að ganga á þig aðeins meira með þetta, ástæðan fyrir því að ég nefndi þessi
köldu heimspekilegu hugtök er sú að guð, að minnsta kosti eins og kristnir menn skilja
hann, er persóna, þú lifir í persónulegum tengslum við guðdóminn. Það er kannski
ekki eins auðvelt að sjá fyrir sér að maður lifi í persónulegum tengslum við veruna eða
mismuninn. Spurningin er kannski þessi: Þurfum við lifa í tengslum við persónulegan
guð til að líf okkar verði fyllilega skiljanlegt?
Það eru til frumspekilegar kenningar nákvæmlega um þetta, kenningar sem
ganga út á að það sé skynsamlegt og rökrétt að gera ráð fyrir því að það sé til
persónulegur guð sem hafi skapað heiminn og þessu trúa mjög margir og telja
sig hafa ákveðin skynsemisrök fyrir því. Hliðstætt dæmi, áður en ég vík nánar
að þessu með persónulegan guð, þá hef ég alltaf verið svolítið veikur fyrir því
að til séu persónur í alheimi sem við köllum í daglegu tali engla og þeir eru
þá reyndar fullkomlega andlegar verur sem eiga sér ekki stað í rúminu, heldur
bara í tímanum, en séu okkur æðri. Sömuleiðis finnst mér mjög ósennilegt að við
séum fullkomnustu verur í alheimi þó við vitum ekki af öðrum fullkomnari en
okkur sjálfum, þá geta verið í alheimi verur sem hljóta að vera fullkomnari en við,
ég gef mér það. Hvað varðar persónulegan guð þá er ég auðvitað eins og flestir
Íslendingar alinn upp í ákveðinni guðstrú, þ.e.a.s. við göngum að kirkjunni vísri
þar sem guðdómurinn er, við höfum okkar hefðir og siði þar sem gert er ráð fyrir
hinum kristna guði, þar sem Jesús Kristur leikur enn lykilhlutverk. Sjálfur hef ég
ekki ræktað þessa trú og hef reynt að þroska mína trúarlegu hugsun eftir öðrum
leiðum, þ.e.a.s. með ákveðinni trú á skynsemi, en ég verð að viðurkenna það að ég
þyrfti að hugsa aðeins betur þetta skynsemishugtak sem hér er á ferðinni, hvað
það eiginlega merkir.
Ég geng þá á lagið og spyr þig um skynsemina. Þú segir að þú trúir helst á skynsemina
og spurningin er eiginlega: Hvað er skynsemi? Ég held þú segir einhvers staðar að
skynsemishugtakið sé eitt af þessum stóru hugtökum sem enginn veit hvað þýðir, en
mig langaði til að fá þig til að tala um ólíkar víddir skynseminnar. Hvernig skilurðu
skynsemishugtakið?
Skynsemishugtakið er í mínum huga með flóknari hugtökum okkar og að mörgu
leyti skylt frelsishugtakinu. Það má segja að þessi hugtök tvinnist saman eða komi
saman í þessu fallega íslenska orði „sjálfræði“, þar sem maðurinn ræður sjálfum
sér sem frjálsri veru og beitir til þess skynseminni. Þarna er skynsemin ákveðin
hugsjón sem mætti lýsa með því að segja að maðurinn sem slíkur er skynsemis-
vera. Þetta væri í samræmi við skilgreiningu á manneðlinu, það sem gerir mann-
inn að manni er ákveðin skynsemi, ákveðinn hæfileiki sem ég skal útlista nánar
hér rétt á eftir í hverju er fólginn. Það sem ég ætlaði að segja í anda Aristótelesar,
sem sé, maðurinn er skynsemisvera, en mennirnir ekki. Sem merkir að í eðli okk-
ar mannanna býr þessi hæfileiki að haga sér skynsamlega, hugsa skynsamlega,
breyta skynsamlega, sem sé vera skynsemisvera, en þessi möguleiki er einungis
möguleiki, því í reynd breytum við iðulega alls ekki skynsamlega. Spurningin
er: Hvernig í ósköpunum stendur á því? Einfalda svarið er auðvitað þetta, að við
Hugur 2015-5.indd 23 5/10/2016 6:45:00 AM