Hugur - 01.01.2015, Side 70

70 Sigríður Þorgeirsdóttir
á mennsku og mannúð, en líkaminn tengir manninn við jörðina og allar aðrar
lífverur. Sem líkamar erum við tengd öðrum mennskum og ómennskum dýrum.
Við erum hvert öðru háð, á hnattræna vísu sem menn, og sem jarðarbúar erum
við ein tegund meðal annarra sem eru hver annarri háðar. Það ljær okkur dýpri
skilning á því hvað það merkir að vera „maður“ og „mannlegur“, ekki síst á tímum
örrar tækniþróunar sem setur hugmyndir okkar um mann og mennsku í spurn
og umbreyta þeim. Gjörningskenning Butler býður upp á góðan hugtakaforða til
þess að greina aðstæður, samhengi og tengsl líkama. Spurningar eins og „Hvernig
breyta líftækni og netið vitund okkar og hvernig skilyrða þau líkamleika okkar?“
falla vel að nálgun sem skýrir hvernig gjörningar eru skilyrtir af aðstæðum sem
þessum. Gjörningskenningin er hins vegar ekki eins vel til þess fallin að greina
skapandi frumkvæði sem á sér líkamlegar rætur.
Kenning Butler, sem ég ræði hér sem fulltrúa hinseginkenningar, var tilraun
til nokkurs konar viðmiðaskipta í kynjafræðum með þeirri hugmynd að bæði
kyn (líffræðilegt kyn) og kyngervi (samfélags-menningarlegt kyn) væru afurðir
gjörnings-orðræðu. Þannig einskorðaði Butler hugtak sitt um líkama við orð-
ræðu-verufræði, sem leiðir til skerts sjónarhorns, sérstaklega vegna þess að Butler
tekur mið af kenningum sálgreiningar. Í bók sinni um Sálrænt líf valdsins (Psychic
Life of Power, 1997), sem kom út eftir Kynusla (Gender Trouble, 1990), fjallar Butler
um sálræn djúplög kyngervis. Í stuttu máli sagt, kemst hún að þeirri niðurstöðu að
sálrænar víddir séu innlimaðar í líkamann. Það merkir að tilfinninga- og sálarlífið
sé skilyrt af samfélags-menningarlegum öflum sem eru hlutar vitundar sjálfsins.
Butler styðst við kenningu Nietzsches í Sifjafræði siðferðisins þar sem hann greinir
hvernig löngunin beinist gegn sjálfri sér með því að snúa árásarhvötinni inn á
við.13 Öflin ná þannig fótfestu í vitundinni og verða þar með hluti af hugsuninni.
Á grundvelli þessa ályktar Butler að sálræn tilvist okkar sé afsprengi samfélags-
legra áhrifavalda sem sálin sem þeir móta hylur og styrkir í sessi. Valdið framleiðir
sálina að hennar mati og þess vegna samsinnir hún Foucault um að sálin sé fang-
elsi líkamans.14
Tjáningarmáttur líkamans, hæfnin til að skynja innra ástand hans til þess að
geta tjáð það, er hin hlið heimspeki líkamans. Líkaminn er hin mikla skynsemi,
eins og Nietzsche komst að orði í kaflanum um „Smánara líkamans“ í riti sínu Svo
mælti Zaraþústra.15 Það er fyrirbærafræði líkamans sem hefur að geyma kenn-
ingar um tjáningarmátt líkamans, en að mínu mati hefur Nietzsche þessa hlið
líkamleika fyrir sjónum þegar hann fjallar um það að tjá eitthvað nýtt. Það merkir
ekki að innra ástand líkama sem er tjáð sé „eðli“, „náttúra“ eða „kjarni“. Eins og
Foucault hefur sýnt fram á með túlkun sinni á sifjafræðikenningu Nietzsches er
ekki hægt að fastsetja einn ákveðinn uppruna ástands.16 Sérhvert frumeðli var
einhvern tímann áunnið eðli vegna þess að allir eiginleikar og einkenni þróast í
samspili við umhverfi og verða þannig til. Það á einnig við um það sem stundum
13 Butler, 1997: 63.
14 Butler, 1997: 59.
15 Nietzsche, 1996: 60–61.
16 Foucault, 2005.
Hugur 2015-5.indd 70 5/10/2016 6:45:12 AM