Hugur - 01.01.2015, Síða 149

Frammi fyrir lífinu og dauðanum 149
nein teljandi áhrif á merkingarheiminn fyrir dauðann er erfitt að sjá hvernig „[h]
ugtök, tungumál, bókasöfn, samfélagskerfi af öllu tagi og fræðikenningar tilheyra
þessum heimi merkingar“ (206), eins og Páll heldur fram. Jafnframt segir hann að
við dauðann verðum við íbúar í merkingarheiminum um alla eilífð og að Platon
og Sókrates séu íbúar í merkingarheimi sem við tökum mið af (210). Ef Platon,
Sókrates og allir hinir sem hafa dáið eru hluti af merkingarheiminum þá hljóta
þeir að hafa haft áhrif á hann í lifanda lífi. Á Páll þá við að þetta fólk hafi bara
haft lítil áhrif á hinn sjálfstæða merkingarheim? Ég veit það ekki. Ég kem þessu
ekki heim og saman.
Í raun virðist mér þessi tilraun Páls til að finna sjálfstæðan stað fyrir merk-
ingarheiminn óþörf. Þó að merkingarheimurinn sé bara í mannheiminum og
menningunni og fólkinu og bókunum og samfélagskerfunum og tungumálunum
og svo framvegis, er hann auðvitað sjálfstæður gagnvart einstaklingunum. Hvert
og eitt okkar getur ekkert ráðskast með merkinguna að vild. Þess vegna virðist
mér þessi tilraun Páls til að hnika merkingarheiminum inn á eitthvert sjálfstætt
svið óþörf.
Ástæða Páls var þó kannski sú að hann vildi finna stað fyrir ódauðleikann.
Hann virðist hafa hafnað því fyrir sjálfan sig að líkami eða hugur lifi áfram, en
segir að við dauðann verðum við íbúar í merkingarheiminum um alla eilífð (210).
Það má hins vegar minna á að þessi tegund ódauðleika eða eftirlífs er vel þekkt
bæði meðal heimspekinga og annars staðar í menningunni og er þar engin þörf
á sjálfstæðum merkingarheimi. Í Hávamálum stendur: „Deyr fé, deyja frændr,
deyr sjalfr it sama; en orðstírr deyr aldregi, hveim er sér góðan getr“ (76). Kannski
er þetta ekki nákvæmlega það sem Páll á við. Það má vera að Platon komist
nær þessu í Samdrykkjunni þegar hann talar um að verk skáldanna veiti þeim
ódauðleika (209c–d). Og er það ekki þessi tegund af ódauðleika sem gerir það að
verkum að Platon er eitthvað fyrir okkur? Hann skrifaði rit sem hafa varðveist og
því er hann svo stór hluti af merkingarheiminum. Og það er auðvitað vegna þess
sem Páll gerði í mannheiminum í lifanda lífi sem hann á eftir að lifa.
Lokaorð
Eins og ég byrjaði á að minnast Páls, verð ég að gera það einnig hér í lokin, því þó
að ég sé ekki að öllu leyti sáttur við þessa síðustu grein hans, greinina um dauð-
ann, er ég auðvitað sáttur við Pál og miklu meira en það. Hann ól mig upp í köllun
heimspekinnar og fyrir það er ég honum þakklátur. Hann er okkur íslenskum
heimspekingum fyrirmynd með hugrekkinu sem hann sýndi í verki með því að
fjalla um lífið frammi fyrir lífinu og dauðann frammi fyrir dauðanum.12
12 Ég þakka Ármanni Halldórssyni gagnlegan yfirlestur.
Hugur 2015-5.indd 149 5/10/2016 6:45:39 AM