Hugur - 01.01.2015, Page 152

152 Hugur | Ritdómar
þeim er gert að vinna eftir og deili auk
þess áhyggjum margra háskólamanna af
stöðu skólanna, þá er hann samt að ýmsu
leyti vonglaðari um stöðu og afdrif skól-
anna en margir þeirra fræðimanna sem
hafa skrifað um málefni háskóla eins og
ég mun skýra nánar hér á eftir. Í fyrsta
kafla bókarinnar, „Hvað er góður há-
skóli?“, fjallar Páll um þrenns konar
áhyggjur af háskólunum og afdrifum
þeirra: (i) áhyggjur af því að háskólarnir
einbeiti sér fyrst og fremst að veraldlegri
velgengni (bls. 56–58), (ii) áhyggjur af
sundrungu fræðaheimsins (bls. 58–60) og
(iii) áhyggjur af því að upplýsingin sé
liðin undir lok og að gildin og hugsjón-
irnar sem henni tilheyrðu hafi orðið
markaðnum að bráð (bls. 60). Undir þess-
ar áhyggjur væri auðvelt að taka og fyllast
svartsýni, eins og Páll nefnir:
Sumum kann að þykja fjölbreytnin
sem nú er til komin meðal þeirra
stofnana sem kalla sig háskóla vera
svo mikil að hér sé ekki lengur um
eina hugmynd að ræða heldur
margar ólíkar stofnanir sem eigi ekk-
ert sameiginlegt nema nafnið eitt.
Öðrum finnst að markaðsvæðingin
og sölumennskan hafi umbylt hefð-
bundnu háskólastarfi og háskólarnir
séu orðnir að þekkingarfyrirtækjum
sem lúti sömu rökvísi og önnur fyr-
irtæki í f ramleiðslu og dreifingu
gæða (bls. 61).
En Páll vill ekki taka undir þessar
hrakspár um háskóla og segir:
Hvorugt fær staðist nánari skoðun.
Háskólahugmyndin lifir enn og tek-
ur á sig ólíkar myndir í raunveruleg-
um háskólum. Markaðsvæðingin
getur vissulega valdið miklum usla
og skaða í háskólaheiminum ef og
þegar kaupmennskan verður allsráð-
andi í hugsun háskólafólks: kennar-
inn telji sig vera að selja kunnáttu og
nemandinn telji sig vera að kaupa
menntagráðu. Spilling er þekkt í há-
skólum rétt eins og á öðrum sviðum
þjóðfélagsins (bls. 61).
Segja má að bókin Háskólapælingar
sé einmitt greining á því tvennu sem
Páll nefnir hér. Annars vegar greining
á háskólahugmyndinni, inntaki hennar
og mikilvægi, og hins vegar greining á
þeim ógnum sem að henni steðja og
kunna að spilla henni.
Fagskóli og fræðasetur
Í greiningu sinni á háskólahugmyndinni
lítur Páll mjög til tveggja hefða; frönsku
hefðarinnar sem kennd er við Napóleon
(sjá bls. 15 og 88–90) og þýsku hefðarinn-
ar sem kennd er við Humboldt (bls. 15 og
90–94). Megineinkenni hugmyndar
Napóleons um háskóla var að slíkur skóli
skyldi (1) taka mið af aðstæðum og þörf-
um ríkisins, (2) vera kennslustofnun sem
veitir nemendum hæfni og kunnáttu til
að gegna tilteknum störfum og (3) er í
öllum meginatriðum miðstýrt (bls. 89). Á
hinn bóginn eru megineinkenni háskóla
í anda Humboldts þau að slíkir skólar (1)
eru helgaðir því markmiði að leita sann-
leika og skilnings, (2) eru fræðasetur þar
sem hópur fólks – nemendur og kennarar
– vinnur saman að þekkingarleit og (3)
gildi fræðastarfsins fyrir menntun og
þroska manneskjunnar er mikilvæg rétt-
læting fyrir tilvist háskóla (bls. 91–92).
Fyrri hugmyndin er hugmynd um há-
skóla sem fagskóla, sú síðari um háskóla
sem fræðasetur (bls. 94).
Flestir stærri háskólar eru hvorki
hreinir fagskólar né hrein fræðasetur
heldur sambland af hvoru tveggja. Há-
skóli Íslands, sem er Páli eðlilega mjög
hugleikinn í þessari bók, er augljóslega
bæði fagskóli og fræðasetur í þessum
skilningi. Um þetta segir Páll m.a.:
Í sögu Háskóla Íslands hefur iðulega
mátt merkja togstreitu milli hug-
myndarinnar um háskólann sem
fræðilegt menningarsetur og hug-
myndarinnar um háskólann sem
Hugur 2015-5.indd 152 5/10/2016 6:45:40 AM