Hugur - 01.01.2016, Blaðsíða 51

Hugur | 28. ár, 2016–17 | s. 51–65
Vilhjálmur Árnason
Hugsun hneppt í kerfi
Heimspeki Páls í ljósi hugmynda Habermas1
Inngangur
Páll Skúlason lagði sig í líma við að hneppa hugsun sína í kerfi og sér þess glögg-
lega stað í síðustu bók hans, Merking og tilgangur (2015).2 Tengd þessari viðleitni
var ástríða hans eða árátta fyrir þrískiptingum en um hana segir Páll á einum stað:
Eftir að hafa verið ákafur tilvistarsinni féll ég fyrir kerfishugsun sem felst
í því að sjá hlutina í ákveðnum formum eða myndum sem hægt er að
greina ítarlega og höndla með hugtökum í heimi fræðanna. Ein aðferð
slíkrar kerfishugsunar er að beita þrískiptingu á skipulegan hátt.3
Í kennslu dró Páll gjarnan upp Venn-myndir af þrískiptingunum sem við nem-
endur hans hentum stundum gaman að og kölluðum „pálskar myndir“. Eina slíka
er að finna aftan á bók hans Sjö siðfræðilestrar (1991) og sýnir skiptinguna í verald-
leg gæði, andleg gæði og siðferðileg gæði sem hann ræðir ítarlega í Siðfræði sinni
(1990) og víkur víða að í skrifum sínum. Þessi þrískipting gæða hjá Páli kallast á
við aðra þrískiptingu sem hann kennir ‒ t.d. í bók sinni Ríkið og rökvísi stjórnmála
(2013) ‒ við þrenns konar ólík lífsverkefni og ólík svið mannlífsins.
1 Byggt á erindinu „Tæknileg rökvísi og siðræn skynsemi. Páll lesinn með gleraugum Habermas“.
Hugsun og veruleiki: Ráðstefna um heimspeki Páls Skúlasonar í Háskóla Íslands 27. maí 2016.
2 Sbr. 1. kafla bókar Páls, Merking og tilgangur: „Drög að heimspekikerfi“. Páll Skúlason 2015.
3 Páll Skúlason 2015: 10. Síðar segir Páll að hann hafi „dreymt um að setja saman heimspekikerfi
sem henti reiður á öllum hugsanlegum hugsunum sem á okkur kunna að leita, hvort heldur þær
koma frá öðrum eða virðast sjálfsprottnar. Hugsun um hvaða málefni sem vera skal mætti ætla
ákveðinn stað í þessu kerfi sem gerði hana skiljanlega að vissu marki, tengdi hana öðrum hugs-
unum og opnaði vissa möguleika á að skilja veruleikann eða að minnsta kosti tiltekna reynslu af
honum.“ Páll Skúlason 2015: 33‒34.
Hugur 2017-6.indd 51 8/8/2017 5:53:23 PM