Hugur - 01.01.2016, Blaðsíða 74

74 Tryggvi Örn Úlfsson
hann okkur á að merkingin í heild sinni er einungis endanleg heild, afurð hinnar
óendanlegu ótakmörkuðu merkingarsköpunar.
En er þá einhver mikilvægur munur á þessum tveimur heimspekikerfum eftir
allt saman?
Hér vil ég að lokum reifa þrjár tilgátur:
1. Kerfi Páls er ólíkt kerfi Hegels að svo miklu leyti sem Páll heldur í hugmyndir sem
tilheyra tilvistarspekinni. Það þarf ekki að hafa mörg orð um þessa tilgátu, því
það er nú þegar ljóst að trúnaður Páls við tilvistarstefnuna er ekki í neinni
andstöðu við heimspeki Hegels ef haft er í huga að síðarnefndu kenningunni
var ætlað ná utan um tilveruna einmitt þar sem hún virðist hvað fjarlægust
hvers konar kerfum.
2. Askja Páls er tákn fyrir það sem stendur fyrir utan hvers kyns kerfi, þ.m.t. kerfi
Hegels. Askja er vissulega tákn um hinn sjálfstæða veruleika, þann sem er
óháður manninum, var til á undan honum og verður til eftir hans daga. Það
er hins vegar ekki hægt að hugsa merkingu Öskju og kerfishugsun sem óbrú-
anlegar aðstæður. Öllu heldur er Askja tákn um þann veruleika sem er óháður
manngerðum veruleika en sem maðurinn getur hins vegar tengst, eða myndað
„trúnaðarsamband“ við, eins og Páll orðar það. Þessi trúnaður byggir á því að
hinn ytri veruleiki búi yfir sinni eigin merkingu, sem við uppgötvum frekar
en að við sköpum hana. Þannig líkist Askja Páls miklu frekar náttúru Hegels,
sem myndar – eða getur í það minnsta myndað – merkingarbæra heild með
andanum vegna þess að hún er andi, miklu frekar en hún líkist t.d. hlutunum
í sjálfum sér í kerfi Kants.22
3. Muninn á Páli og Hegel má finna í ólíkri afstöðu þeirra til frummyndakenningar
Platons. Hér getum við stuðst við orð Páls sjálfs. Í viðtalinu við Björn segist
hann ekki vera viss um hvort merkingarheimurinn sé sjálfstæður – eins og
Platon telur samkvæmt túlkun Páls – eða hvort hann tilheyri náttúruheim-
inum eða handanheiminum. Síðan segir hann: „Ég vildi endilega komast að
traustri niðurstöðu í þessu efni áður en ég gef upp öndina!“23 Það má svo vel
skilja niðurstöður Páls í Merkingu og tilgangi þannig að hann hafi úrskurðað
Platoni í vil, enda játar hann þar tilvist hins Eina í kenningu Plótínosar sem
hann túlkar sem tilganginn í sjálfum sér sem samsvarar frummynd hins góða
í kenningu Platons. Þó að hér sé vissulega tækifæri til þess að fara dýpra í
samspil tilgangs og merkingar í kerfi Páls, er að minnsta kosti ljóst að þessi
hugmynd um hið Eina, eins og Páll setur hana fram, er ekki í beinni andstöðu
við hugmyndir Hegels. Helstu rök Páls fyrir frummyndakenningunni – eins
og hann gerir t.d. grein fyrir þeim í erindinu „Er heimspekin platónsk í eðli
sínu?“ – eru þau að merkingin sé sjálfstæð gagnvart hugsuninni. En merk-
22 Hins vegar má benda á að Askja sem táknmynd gæti ýjað að þeirri hugmynd að sannleikurinn
sé fyrst og fremst undirstaða, eitthvað þarna úti sem við getum aðeins uppgötvað með því að
ferðast út fyrir okkar hversdagslega veruleika. Eins og áður segir, reynir Hegel að sýna fram á að
sannleikurinn er einnig sjálfsvera.
23 Páll Skúlason 2015: 182.
Hugur 2017-6.indd 74 8/8/2017 5:53:30 PM