Hugur - 01.01.2016, Blaðsíða 183

Siðfræði í atvinnulífi og samfélagsábyrgð 183
verkaskiptingu í samfélaginu og hvaða
hlutverk fyrirtæki geti haft og eigi að
hafa. Þarna veltir höfundur fyrir sér
mörgum spurningum. Hvaða áskoranir
vakna gagnvart fyrirtækjum sem óska
eftir að axla samfélagsábyrgð umfram
hagkvæman rekstur? Hvernig má finna
jafnvægi á milli siðferðissjónarmiða og
hagnaðarsjónarmiða? Hvernig eigum við
að skilgreina persónulega ábyrgð og fyr-
irtækjaábyrgð þegar afleiðingar aðgerða
dreifast yfir samfélög milljóna manna og
engin merkjanleg breyting kemur fram
þótt ein manneskja eða eitt fyrirtæki
breyti hegðun sinni? Hefur það einhver
áhrif að innleiða siðferðilegar reglur?
Hvernig tökum við á málum þeirra sem
standa sig sérlega vel og skila sínu en
gera það með því að stytta sér leið fram
hjá ýmsum grunngildum? (10–11) Allar
þessar spurningar eru mikilvægt íhugun-
arefni fyrir fólk og fyrirtæki.
Í síðasta kafla bókarinnar fjallar Kval-
nes um svokallaða smugusiðfræði. Hér
er á ferðinni mjög áhugavert hugtak
sem vert er að skoða nánar. Hann segir
að ekki sé nóg að líta til laga þegar huga
skal að siðferðilegri breytni því aðrar
ástæður kunni að vera fyrir því að ekki sé
skynsamlegt að haga sér á ákveðinn máta.
Kvalnes lýsir smugusiðfræði á þann veg
að almennt fylgi fólk ákveðnum reglum.
Ákveðið jafnvægi ríki á milli dómgreind-
ar eða heilbrigðrar skynsemi og reglna
sem fylgt er. Ef of mikil áhersla sé lögð
á reglur og viðmið munum við draga úr
dómgreindinni. Þannig sé stundum til-
hneiging til að réttlæta hegðun út frá því
að hún sé ekki beinlínis bönnuð og um
leið farið í kringum reglur.
Reglur geta jafnvel þannig ýtt undir
skapandi hugsun við að finna leiðir fram-
hjá reglunum. Afleiðingarnar geta þá
orðið þær að fleiri reglur eru settar hver
á eftir annarri sem gerir það að verkum
að dómgreindin minnkar og heilbrigða
skynsemin einnig.  Kvalnes segir að þar
af leiðandi líti sumir á hegðun sem nær
ekki yfir sérstakar reglur sem réttlætan-
lega. Fólk finnur þannig smugur í reglun-
um og siðfræðinni. Heilbrigð skynsemi
sé þá ekki nóg til að ná yfir þá hegðun,
heldur einungis reglurnar. „Í besta falli
eru siðareglur og viðmið góðar hjálpar-
taugar fyrir fólk sem ekki veit vel hvað
það á að aðhafast í einstökum tilvikum.
Reglur og viðmið eru framlag til sameig-
inlegs skilnings á áskorunum sem takast
þarf á við og á mörkunum sem virða þarf.
Vandræðin eru þau að í kjölfar þeirra get-
ur tilhneigingin til smugusiðfræði birst“
(145).
Í lok bókar er stuttur viðauki þar sem
dreginn er saman spurningalisti sem
á að hjálpa til við að ígrunda ákvörðun
um hvað beri að gera. Hvatt er til þess
að notaðar séu þær aðferðir sem Kvalnes
kennir og til æfinga þannig að færni ná-
ist í að setja spurningar fram við krefj-
andi aðstæður og finna svör við þeim. Í
framhaldinu koma ellefu klípusögur eða
klemmur sem hægt er að spreyta sig á.
Dæmin eru raunhæf og misalvarleg sem
gerir þau einmitt nytsamleg til að beita
siðfræðinni.
Ég fagna því að fá bók um siðfræði og
samfélagsábyrgð enda verður ekki annað
sagt en að málefnið skipti máli í því sam-
félagi sem við lifum í í dag og sérstaklega
í ljósi fyrrnefndrar rannsóknarskýrslu
Alþingis. Á meðan samfélagsgerðin er
með því móti sem hún er og að gefinni
reynslu síðustu ára þá er nauðsynlegt að
kenna siðfræði og eiga um hana sam-
ræðu. Ég tel að slík þekking sé af hinu
góða og til þess að sporna við því ástandi
sem ríkti hér fyrir hrun og varna því að
allt fari í sama farið þá er bók sem þessi
gott framlag.
Upphaflega stóð til að búa til bók um
hagnýta siðfræði en í staðinn var tekin
sú ákvörðun að þýða þessa. Jóni tekst vel
upp í þýðingunni og kemur hann efn-
inu til skila á greinargóðan hátt. Bókin
Hugur 2017-6.indd 183 8/8/2017 5:54:04 PM