Hugur - 01.01.2016, Blaðsíða 169

Sköpun, kerfi og reynsla 169
heldur en flestir mennskir einstaklingar, og burtséð frá árangri, þá er augljóst að
forrit og vélbúnaður geta teflt, og gert það á mjög marksækinn hátt, og brugðist
skynsamlega við leikjum andstæðings síns.
Stundum er talað um manninn sem vél, eða mannslíkamann sem vél. Undir-
liggjandi í þessari lýsingu á manninum er sú hugsun að rétt eins og í tilfelli vél-
búnaðar, sé hægt að útskýra virkni líkamans út frá ákveðnum kerfum sem hann
samanstendur af. Við erum efnislegar verur og efnislegur líkami okkar lýtur
lögmálum hins efnislega heims. Hægt er að segja til um hvernig líkami okkar
virkar og bregst við undir hinum ólíklegustu kringumstæðum. Það er hægt að
gefa honum sýklalyf til að losna við sýkingu, einmitt af því að við vitum hvernig
kerfið bregst við, og við vitum að það er ákveðið lögmál sem útskýrir og á við um
þetta viðbragð líkamans við sýklalyfjum. Undirliggjandi í þessari myndhverfingu
um líkamann sem vél er sú hugsun að hægt sé að líta á hann sem kerfi, sem
tekur við ákveðnum hlutum og skilar af sér ákveðnum hlutum. Ferlið þarna á
milli er kerfisbundið, í þeim skilningi að það sem er kemur út, er útskýranlegt,
eingöngu með því í vísa til þess sem kemur inn og þeirra lögmálsbundnu ferla
sem fara fram í líkamanum. Það sem hefur vitanlega þvælst fyrir heimspekingum
sem og öðrum er að gera grein fyrir því hvort það sama gildi um hugarstarf eða
ekki, og hér eru trúlega stærstu vatnaskil í heimspeki á nýöld.9 Ástæðurnar fyrir
þessu eru margar, en sú sem mig langar að draga fram hér, er sú að hugarstarfi
virðist ekki (allavega í fljótu bragði) vera best lýst sem einhverju sem er algerlega
lögmálsbundið. Hér mætti segja, til að hafa allan varann á, að upplifun okkar af
hugarstarfinu sé ekki upplifun af því sem lögmálsbundnu. Við erum sífellt að
koma sjálfum okkur og öðrum á óvart bæði á jákvæðan og neikvæðan hátt, en það
er allavega engin regla á því. Upplifun okkar af okkar eigin huga er ekki upplifun
af kerfi, eða reglu, eða einhverju sem er óumflýjanlega eins og það er. Þessi upplif-
un okkar gæti vissulega verið villandi, það er að segja, það er engin trygging fyrir
því, þótt við upplifum hugarstarfið þannig að það sé ekki kerfisbundið, að það sé
það ekki.
Það sem þessum dæmum um kerfi, bæði raunveruleg og sem myndlíkingar, er
ætlað að draga fram er að spurningin um hvort kerfi geti verið skapandi hefur
með ætlan og meðvitund að gera, en það er ekki svo einfalt að við getum einfald-
lega slegið hugmyndina um kerfi sem skapandi fyrirbæri út af borðinu.
Víkjum nú aðeins að flóknari kerfum. Dustin Stokes hefur bent á að deilan um
það hvort vélar sem búa yfir gervigreind geti verið skapandi, snúist í raun um það
hvort við getum og viljum líta svo á að vélar sem búa yfir gervigreind geti verið
ætlandi, eða haft ásetning. Gervigreind er hér einfaldlega skilin sem sá eiginleiki
að geta búið yfir upplýsingum, skilið þær, og notað þær til að taka ákvarðanir.
Rök Stokes eru þau að það að eigna einhverju sköpunargáfu innifeli að eigna
því ásetning, eða ætlan. Aðeins gerandi, í þeim skilningi að vera meðvitaður og
að hafa ásetning, getur verið skapandi. Spurning er því hvort við erum tilbúin að
9 Atli Harðarson hefur gert skemmtilega grein fyrir pælingum sem þessum, sjá sérstaklega Atli
Harðarson 1995, og 2001. Hér er auðvitað skautað yfir svo stór úrlausnarefni að það er vonlegt að
fari um lesandann. En sem betur fer eru þetta ekki úrlausnarefni þessarar greinar.
Hugur 2017-6.indd 169 8/8/2017 5:54:00 PM