Hugur - 01.01.2016, Blaðsíða 43

Heildarsýn 43
sér. Við erum þá ekki opin, næm eða móttækileg fyrir ofgnótt veruleikans, fyrir
heiminum sem leiksviði hins fagra og góða.54 Hefur Korsgaard rétt fyrir sér? Til
að svara slíkri spurningu þyrfti meðal annars að ræða hver þessi „við“ erum sem
Korsgaard talar um og hvernig stendur á því að „við“ sjáum ekki lengur (getum
ekki séð?) veruleikann sem annað og meira en eitthvað efnislegt og hart. Ef til vill
þýða orð Korsgaard ekki annað en að tiltekin (vísindaleg) heimsmynd hafi orðið
svo útbreidd í tilteknum hópi fólks á tilteknum tíma að hún hafi gert því erfitt
að sjá aðra mynd – annan svip – á ásjónu heimsins. Er þetta ef til vill spurning
um vissan tíðaranda og tískustrauma; er það einfaldlega ekki í tísku að sjá neitt
annað en hið harða og efnislega í eðli veruleikans?55 Hvernig sem því er nú varið
virðist óþarflega mikil alhæfing í því fólgin að ákveða fyrirfram hver heimsmynd
fólks nú á dögum er. Þegar nánar er að gáð er einnig erfitt að sjá fyrir sér mannlíf
eða mannlegt siðferði án grundvallarhæfileika fólks til að skynja og verða fyrir
áhrifum af mikilvægi hlutanna. Þetta er vafalaust ein mikilvægasta ástæða þess að
undrun hefur löngum verið álitin skilgreinandi eiginleiki manna; eitt af því sem
gerir okkur að manneskjum.56 Undrun er andráin þegar veruleikinn opnast fyrir
okkur og snertir okkur, ekki bara sem heimur kaldra, hlutlausra staðreynda, held-
ur sem svið gilda og mikilvægis. Sá eða sú sem tekur undrunina alvarlega gerir
það vegna þess að hún veit að þessi ástríða heimspekinnar felur í sér dýrmæta
vitneskju sem ekki væri hægt að fá eftir öðrum leiðum.
Þýðing heildarskilnings fyrir siðfræðina
Ég hef í þessari grein tæpt á nokkrum atriðum sem gætu varpað ljósi á hvað sú
tegund heildræns skilnings sem ég tengdi í upphafi við intellectus gæti falið í sér.
Ég hef tengt slíkan skilning við þá afstöðu að veruleikinn sé undur og ofgnótt,
það er leyndardómur sem er ævinlega að einhverju marki ofvaxinn skilningi okkar,
ekki aðeins að stærð og margbreytileika heldur einnig að þýðingu og mikilvægi.
En hverju breytir heildrænn skilningur af þessu tagi fyrir siðferðilega hugsun?
Hvaða máli skiptir hann fyrir nálgun okkar á mannlega breytni og gott líf? Ég vil
enda þessa grein á stuttri umræðu um spurningar af þessu tagi.
Í greininni „Vision and Choice in Morality“ segir Iris Murdoch:
Til er fólk sem hefur þá siðferðilegu grunnsannfæringu að við lifum öll í
sama reynslu- og röklega skiljanlega heiminum og að siðferði sé fólgið í
54 Þetta þarf ekki að þýða að öll undrun sé úr sögunni. En það sem vekur þá undrun er ekki fyrst og
fremst heimur fyrirbæranna heldur eitthvað sem er handan hans, eins og til dæmis siðalögmálið
í heimspeki Immanuels Kant. Ágæta umfjöllun um þýðingu undrunar í heimspeki Kants er að
finna í grein Patricks Frierson, „Kant and the End of Wonder“, í Deckard and Losonczi 2011:
285–309.
55 Hér er óbeint vísað til þeirrar athugasemdar Nietzsches að það sem mæli gegn kristni nú á dögum
sé „smekkur okkar, ekki rök okkar“. Sjá Nietzsche 1974: 132.
56 Undrun er til dæmis gegnumgangandi stef í hinu mannlega ferðalagi Dantes á vit guðdómsins í
Gleðileiknum guðdómlega, sjá Dante 2010. Dante, eins og fleiri miðaldamenn, líta á manninn, ant-
hropos, sem hina háleitu veru sem lítur upp á festinguna og virðir fyrir sér stjörnurnar. Sjá Quinn
2002: 123.
Hugur 2017-6.indd 43 8/8/2017 5:53:21 PM