Hugur - 01.01.2016, Blaðsíða 26

26 Christopher Mole
hverju gott sé að vera í slíkri stöðu; og (2) að það að búa yfir dygð gæti falist í því
að vera í sterkri þekkingarfræðilegri stöðu með tilliti til ákveðinna staðreynda.
Með því að skoða þessar hugmyndir hlið við hlið, komumst við að afstöðu þar
sem því er haldið fram að aðstæður dygðugrar manneskju séu lofsverðar vegna
þekkingarfræðilegra yfirburða og þar sem að þeir yfirburðir felast að hluta til í eft-
irtektarsemi, ekki aðeins sannleika. Héðan sést glitta í svar við upphaflegri spurn-
ingu Sókratesar og Menóns. Hvernig er hægt að öðlast dygð? Hægt er að öðlast
hana með því að veita athygli. Nánar tiltekið, er hægt að öðlast hana með því að
veita athygli á þann margvíslega hátt sem nýtist til að komast að sannleikanum.
Platon staðhæfir ekki þessa síðastnefndu afstöðu, en Menón kemur þeim
þankagangi af stað sem leiðir okkur að henni með nægilegum skriðþunga til þess
að komast að henni nánast óhjákvæmilega. Þegar Murdoch sjálf ræðir Menón, er
rökleiðslan aðeins gefin til kynna með einu „auðvitað“, með þessum ummælum:
Hugtakið upprifjun kemur fyrir í Menóni Platons í því samhengi þegar
spurt er hvort dygð sé eðlislæg eða eitthvað sem hægt er að kenna, og því
svari að hvorugt sé raunin, heldur sé hún til komin vegna ,guðdómlegrar
útdeilingar‘ eða ,náðar‘. Þetta þýðir auðvitað ekki að dygðin snúist um
heppni, heldur að hún hljótist sem verðlaun fyrir einhvers konar siðferð-
islega agaða athygli.16
Fyrri skrif Murdoch benda bersýnilega til þess að hún hefði ekki verið tilbú-
in til þess að taka þessa afstöðu svo fljótt ef ekki hefði verið fyrir skrif Simone
Weil.17 ( Það var Weil sem var ástríðufyllsti málsvari sambandsins á milli gildis
dygðar, gildis þekkingar og gildis athugulla afskipta af heiminum. Í Þunga og náð
(Gravity and Grace) sjáum við hana staðhæfa tilvist þessa sambands með af-
dráttarlausum hætti og við sjáum hana augljóslega telja síðastnefnda gildið liggja
hinum til grundvallar. Hún skrifar:
Hin sönnu og hreinu gildi í athöfnum manneskju – sannleikur, fegurð
og gæska – eru afurðir einnar og sömu gjörðarinnar, ákveðinnar beitingar
óskiptrar athygli að viðfanginu.18
Fyrir Weil, eins og Platoni, Murdoch og Auden, var gildi athygli beintengt full-
yrðingum um öflun dygðar, og um leið fullyrðingum um takmarkanir siðmennt-
ar. Þegar Sókrates spyr hvort hægt sé að öðlast dygð, er hann ekki aðeins með
hugann við frumspekileg einkenni dygðanna: falla þær undir það sem hægt er
að kenna? Hann er einnig með hugann við pólitíska spurningu: Getur menntun
þeirra sem fara með völdin verið hagað á þann hátt að þeir beiti völdum sín-
um í þágu hins góða? Og, ef ekki, er þá að minnsta kosti hægt að haga henni
þannig að þeir verði ekki spillingu að bráð? Fyrir Sókratesi voru þessar síðustu
16 Murdoch 1992: 23.
17 Murdoch 1970: 33, 49.
18 Weil 1986: 214.
Hugur 2017-6.indd 26 8/8/2017 5:53:16 PM