Hugur - 01.01.2016, Blaðsíða 11

Athygli er hugrænn einhljómur 11
að nálgast kenninguna er eftirfarandi: hún segir að athygli tilheyri ekki grunnfyr-
irbærum hugans. Þegar við freistum þess að útskýra hugann og sess hans í heim-
inum, getum við beðið aðeins með það að útskýra athygli. Fyrst útskýrum við hina
ýmsu hugrænu ferla; hvernig vera geti hugsað um heiminn og aðhafst eitthvað
í honum. Þegar fullnægjandi útskýringar á þessu liggja fyrir – og það er enginn
hægðarleikur að setja þær fram – þá er ekki svo erfitt að setja fram kenningu um
athygli á þeim grunni. Þegar við höfum áttað okkur almennilega á hinum hug-
rænu fyrirbærum, þurfum við bara að komast að samhenginu á milli þeirra til þess
að skilja athygli. Ef einhver ætlar sér að útskýra hvernig standi á því að heimurinn
er þannig úr garði gerður að hugar fyrirfinnist í honum og hvernig það sé mögu-
legt fyrir verur að hafa þá, þá byrjar hann ekki á athygli heldur á grunnfyrirbær-
um og athyglin kemur seinna. Ef við lítum á hugrænu einhljómskenninguna á
þennan hátt, tekur hún ekki afstöðu til þess hver grunnfyrirbæri hugans eru og
hvernig hægt sé að útskýra þau. Það getur komið á daginn að við þurfum að halda
því fram að hugurinn samanstandi af óefnislegum eiginleikum sem koma fram,
hver veit? Mögulega þurfum við að halda einhverju fram sem er líkara tvíhyggju
Descartes en kenningin tekur ekki afstöðu til þess. En það sem kenningin gefur
okkur vísbendingu um er að skilningurinn er eitt grundvallarfyrirbæra hugans
og það gæti reynst ein mikilvægasta staðreyndin um hugann í frumspekilegum
skilningi. Eitt höfuðeinkenni nálgunar minnar í bókinni er að ég reyni að útskýra
hugræn fyrirbæri út frá því að fyrsta staðreyndin um hugann sé staðreynd um veru
sem er fær um að skilja fremur en að beita rökhugsun eða að vita. Margir innan
þekkingarfræðinnar þessa dagana fylgja Tim Williams að málum og halda því
fram að þekking sé grunnfyrirbæri hugans, þ.e.a.s. geta okkar til að vita eitthvað.
Ég held að það séu mistök og að þekking sé allt of rökræn og vitsmunaleg til þess
að mynda grunninn. Skilningurinn nýtur sín betur í því hlutverki. En þá vaknar
spurningin: Getum við skilið skilninginn án þess að þurfa styðjast við eitthvað sem er
frumspekilega framandi? Ég veit ekki svarið við því.
Mér datt í hug að spyrja að þessu vegna þess að ummæli þín um heilaskannann gáfu
andefnishyggju til kynna.
Ég er sáttari við að nefna það andsmættarhyggju.
Hvar staðsetur þú þig þá innan hugspeki? Er það þá óráðið?
Já og ég held við séum ekki nærri því nógu tilbúin til að viðurkenna fyrir sjálfum
okkur að viðfangsefni hugspekinnar eru enn óráðin. Margir heimspekingar skrifa
eins og það liggi nú þegar fyrir hvernig skilja eigi hugann – með því að líta á hann
fyrst og fremst sem útreikninga sem heilinn framkvæmir og hægt sé að fylgjast
með í skannanum, en málið er mun snúnara. Þeir gætu haft rétt fyrir sér en þessi
grein vísindanna er enn tiltölulega ung og þegar við skoðum hversu vel henni
hefur raunverulega gengið að útskýra hugann á þennan hátt, er ekki um ótvíræða
sigurgöngu að ræða. Við sem heimspekingar ættum að líta afrek sálfræðinnar og
taugavísinda gagnrýnum augum og spyrja okkur hvort þau standi undir vænting-
um.
Hugur 2017-6.indd 11 8/8/2017 5:53:12 PM