Hugur - 01.01.2016, Blaðsíða 149

Frá skoðunum til trúnaðar og aftur til baka 149
á borð við (a)-(j) með afar nákvæmum hætti þar sem gerður er greinarmunur á
afstöðu okkar innan þeirra flokka fullyrðinga sem við sögðumst áður telja sannar
eða ósannar.
Í bayesískri þekkingarfræði er sumsé gengið út frá því að afstöðu fólks til ólíkra
fullyrðinga megi lýsa – að minnsta kosti að hluta – sem trúnaði sem hafi gildi á
bilinu 0 (eða 0%) upp í 1 (eða 100%), að báðum meðtöldum.7 Eins og við mun-
um víkja að síðar (í 5. hluta) telja sumir bayesískir þekkingarfræðingar að hægt
sé að gera grein fyrir hefðbundnum (tvísætum) skoðunum sem ákveðinni tegund
trúnaðar. Aðrir bayes ískir þekkingarfræðingar telja hins vegar að skoðanahugtak-
ið sé ekki lengur gagnlegt til að lýsa afstöðu fólks eftir að hið mun nákvæmara
trúnaðarhugtak hefur verið skilgreint.8 Hvað sem þessum innbyrðis ágreiningi
líður, eru allir bayesískir þekkingarfræðingar á því að þekkingarfræði eigi fyrst og
fremst að snúast um að gera grein fyrir því hversu mikinn trúnað við eigum að
leggja á ólíkar fullyrðingar.
3. Grunnatriði bayesískrar þekkingarfræði
Líkt og önnur þekkingarfræði er bayesísk þekkingarfræði boðandi eða normatív
grein. Hún fjallar ekki um það hvernig hlutirnir eru í raun og veru heldur um það
hvernig þeir ættu að vera – ekki um það hvernig fólk í reynd tekur afstöðu til full-
yrðinga, heldur um það hvernig það ætti að taka slíka afstöðu. Þetta gerir bayesísk
þekkingarfræði með því að lýsa því hvernig fullkomlega skynsamur einstakling-
ur tekur afstöðu til ólíkra fullyrðinga.9 Meginkenning bayesískrar þekkingar-
fræði er að slíkur einstaklingur leggi trúnað á ólíkar fullyrðingar í samræmi við
frumsendur líkindafræðinnar. Með þessum hætti tengir bayesísk þekkingarfræði
trúnað skynsamra einstaklinga við þá undirgrein stærðfræðinnar sem nefnist lík-
indafræði (e. probability theory).
Áður en lengra er haldið skulum við skoða stuttlega þessar frumsendur lík-
indafræðinnar. Venjan er að setja fram þrjár frumsendur fyrir líkindafræði og eru
þær kenndar við rússneska stærðfræðinginn Alexander Kolmogorov. Ef við látum
„p(A)“ tákna líkurnar á að ótilgreind fullyrðing A sé sönn, má setja frumsendur
Kolmogorovs fram svona:10
7 Reyndar telja margir bayesískir þekkingarfræðingar núorðið að best sé að lýsa afstöðu fólks sem
trúnaðarbili, þ.e.a.s. einhverju bili á rauntölubilinu milli 0 og 1. Samkvæmt þessu er trúnaður fólks
dreifður á milli tiltekinna talna fremur en að vera einhver slík tiltekin tala. Sjá til dæmis James M.
Joyce 2005.
8 Sjá til dæmis Jeffrey 1970.
9 Það skal tekið fram að bayesísk þekkingarfræði gerir að mörgu leyti algjörlega óraunhæfar kröfur
til skynsamra einstaklinga. Þetta á hún reyndar sameiginlegt með flestum kenningum í þekk-
ingarfræði þótt kröfurnar sem bayesísk þekkingarfræði geri séu ef til vill enn óraunhæfari vegna
þess að hún fjallar um mun nákvæmara fyrirbæri (þ.e.a.s. trúnað fremur en skoðanir), auk þess
sem hún gerir ráð fyrir því að einstaklingar geti myndað sér afstöðu í samræmi við lögmál líkinda-
fræðinnar.
10 Þessar frumsendur hafa verið settar fram á ýmsu formi. Í ljósi þess að við höfum áhuga á beitingu
þeirra á þekkingarfræði, eru þær hér settar fram fyrir fullyrðingar (frekar en til dæmis fyrir atburði
eins og oft er gert). Fjallað hefur verið um frumsendur Kolmogorovs í heimspekilegu samhengi í
Hvað eru vísindi?, Erlendur Jónsson 2008.
Hugur 2017-6.indd 149 8/8/2017 5:53:52 PM