Hugur - 01.01.2016, Blaðsíða 156

156 Finnur Dellsén
spilinu sem ég nefndi hér að ofan í ljósi þess að það virðist skynsamlegt að leggja
yfir 90% trúnað á það. En þótt regla Lockes virðist afskaplega trúleg við fyrstu
sýn, eru veruleg vandamál tengd þessari hugmynd.
Eitt álitamál við reglu Lockes felst í að segja til um hvað sé átt við með að
skynsamlegt sé að leggja „nægilega“ mikinn trúnað á einhverja fullyrðingu. Er
nóg að skynsamlegt sé að hafa 70% trúnað á að það rigni úti til að sú skoðun að
það sé rigning sé einnig skynsamleg? En 80%? Hvað með 90%? Hér er í raun
tvenns konar vandi á ferð. Annars vegar virðast mörkin vera ónákvæm, svipað og
mörkin milli þess að einhver fjöldi sandkorna myndi hrúgu eða ekki. Í besta falli
virðumst við geta sagt að mörkin liggi á einhverju tilteknu bili, t.d. milli 85% og
90%. Hinn vandinn snýst um að það virðist ekki vera nein leið til að segja til um
hver mörkin eiga að vera: Eiga þau að dreifast á milli 85% og 90%, eða milli 86%
og 91% (eða eitthvað allt annað)? Vandinn hér snýst um að rökstyðja að ein mörk
séu „réttari“ en einhver önnur.
Við skulum hins vegar ekki eyða of miklu púðri í þessar vangaveltur því að
meginrökin gegn reglu Lockes eru af allt öðrum toga. Þessum rökum má skipta í
tvennt og tengja hvorn hluta um sig við happdrættisþverstæðuna (e. lottery paradox)
annars vegar og formálaþverstæðuna (e. preface paradox) hins vegar.26 Áður en
við skoðum þessar þverstæður skulum við taka eftir því að þótt það sé ekki sagt
berum orðum í reglu Lockes, er nánast alltaf gert ráð fyrir því að sá trúnaður
sem skynsamlegt er að leggja á skoðun til að skynsamlegt sé að telja samsvarandi
skoðun sanna sé minni en 100%. Ástæðan er sú að annars væru nánast engar
skoðanir skynsamlegar, enda ættum við ekki að leggja 100% trúnað á neitt nema
hugsanlega það sem við getum komist að a priori, svo sem rökhæfingar.27
Byrjum á að skoða rökin sem tengjast happdrættisþverstæðunni. Ímyndum
okkur happdrætti með 1000 miðum en aðeins einum vinningsmiða. Segjum sem
svo að við höfum afar áreiðanlegar heimildir fyrir því að þetta happdrætti sé eðli-
legt að öllu leyti. Nánar tiltekið skulum við gefa okkur að það sé skynsamlegt
að leggja 99,9% trúnað á að hver miði um sig sé tapmiði. En gerum jafnframt
ráð fyrir því að það sé skynsamlegt að leggja 99,9% trúnað á að einhver einn af
þessum miðum sé vinningsmiði, þótt við vitum auðvitað ekki hvaða miði það er.
Samkvæmt reglu Lockes væri þá skynsamlegt að telja eftirfarandi fullyrðingar
allar sannar:
26 Henry Kyburg setti fyrstur fram happdrættisþverstæðuna en David Makinson setti fram for-
málaþverstæðuna. Sjá Kyburg 1961 og Makinson 1965.
27 Margir sem fjallað hafa um þverstæðurnar taka fram að sá trúnaður sem þurfi að vera skyn-
samlegur til að samsvarandi skoðun sé skynsamleg þurfi að vera að minnsta kosti 50%. Ástæðan
sem nefnd er þessu til stuðnings er að annars væri skynsamlegt að leggja meiri trúnað á neitun
viðkomandi fullyrðingar en fullyrðinguna sjálfa og það virðist stangast á við að skynsamlegt sé
að telja fullyrðinguna sanna. Ólíkt því sem stundum er gefið í skyn er hins vegar ekki strangt til
tekið nauðsynlegt að gera ráð fyrir þessari túlkun á reglu Lockes til að færa fram þau rök sem hér
verða til umræðu.
Hugur 2017-6.indd 156 8/8/2017 5:53:56 PM