Hugur - 01.01.2016, Blaðsíða 42

42 Jón Ásgeir Kalmansson
og fordómalaus fyrir veruleikanum.49 Theoria er það sem Pieper nefnir hin „gullna
þögn heimspekinnar“ vegna þess að hugurinn er næmastur þegar hann tileinkar
sér „afstöðu algerrar og móttækilegrar þagnar“ andspænis öllu sem er.50 Hún er
með öðrum orðum áköf og algerlega einbeitt hlustun eða hlýðni. Pieper lýsir
henni meðal annars með eftirfarandi orðum:
Hún þiggur mátt sinn frá þeirri skuldbindingu sem á rætur í innsta
kjarna sálarinnar, í raun frá þeirri ástríðufullu viðleitni að fara ekki á mis
við neina vídd í heild alls sem er. Á sama tíma er auðvitað enginn vafi á
því að þessi heild verður aldrei að fullu þekkt; samt sem áður má aldrei
útiloka, breiða yfir, gleyma eða bæla neitt af henni vitandi vits. Þessi mót-
tækileiki fyrir heildinni er sannarlega einhvers konar einkennismerki;
hann einkennir, sem differentia specifica (það sem greinir eitthvað frá öllu
öðru), alla sanna heimspeki.51
Sérkenni heimspekilegrar rannsóknar er samkvæmt þessu móttækileikinn fyrir
öllum víddum veruleikans. Andinn í gagnrýninni heimspekilegri hugsun er sam-
kvæmt sjónarmiði Piepers annar en andinn í gagnrýninni vísindalegri hugsun. Í
vísindum eru „heil svið veruleikans gagngert álitin ,engu skipta‘ alveg frá upp-
hafi“.52 Árangur vísindastarfs er beinlínis tilkominn vegna þess að vísindamenn
skoða óendanlega flókinn veruleikann undir alveg tilteknu sjónarhorni en gefa
öðrum sjónarhornum lítinn eða engan gaum. Þetta geta heimspekingar á hinn
bóginn ekki leyft sér ef þeir vilja vera trúir hinum heimspekilega kjarna, sem er
afstaða algerrar og móttækilegrar þagnar andspænis veruleikanum í heild.
Er veruleikaskilningur af því tagi sem ég hef gert hér að umtalsefni raunhæfur
í nútímanum? Eða er tómt mál að tala um að veruleikinn sé leyndardómsfull
ofgnótt nú á dögum? Ófáir kynnu að vilja taka undir með heimspekingnum
Christine Korsgaard í þá veru; við sem nú erum uppi getum ekki lengur trúað því
að mikilvægi eða gæska sé í innsta eðli veruleikans:
Því í okkar augum er veröldin ekki lengur fyrst og fremst form. Hún
er efni. Hið raunverulega er ekki lengur hið góða. Í okkar augum er
veruleikinn eitthvað hart, eitthvað sem á ekki samleið með skynsemi og
gildum, eitthvað sem hrindir frá sér formi.53
Sé þetta rétt hjá Korsgaard þýðir það að fyrirbærin opinberast fólki ekki sem und-
ur og leyndardómur með þeim hætti sem Platon og aðrir fornir hugsuðir sáu fyrir
49 Pieper bendir á að „skynsemi“ hafi ekki þýtt annað í heimspeki heilags Tómasar af Aquino en „að
virða og vera opinn fyrir veruleikanum“. Hún sé því að hans dómi „móttækileiki mannsandans“
(e. „the receptivity of the human spirit“). Þetta sé jafnframt kjarni þeirrar dygðar sem nefnist á latínu
prudentia, og þýða má ýmist sem skynsemi, viska, eða hyggindi; það að vera trúr veruleikanum. Sjá
Pieper 1966, bls. 9.
50 Sjá Pieper 1992: 47 og 49.
51 Pieper 1992: 49, leturbreyting mín.
52 Pieper 1992: 48.
53 Korsgaard 1996: 4.
Hugur 2017-6.indd 42 8/8/2017 5:53:20 PM