Hugur - 01.01.2016, Blaðsíða 101

Rifin klæði Soffíu 101
fyrir málefnum eru forsendur fyrir skapandi hugsun og innsæi í heimspeki. Með
túlkun minni á Heimspeki hef ég leitast við að draga fram þætti í fari hennar
sem hafa verið vanræktir í túlkunum á Huggun heimspekinnar. Túlkunarsaga texta
sýnir okkur hve sögu- og menningarlega skilyrt sýn okkar er hverju sinni. Hún
einblínir á eitthvað sem er gagnlegt að gefa gaum að um leið og hún útilokar ann-
að. Nú þegar við erum orðin meðvitaðri um samband þekkingar og tilfinninga,
greindar og meðvitundar er ástæða til að greina betur þetta samspil. Heimspeki-
leg hugsun er skilin hér sem tilfinningaleg hugsun að því leyti að sú þrá og sá
ótti sem eru hvatar að hugsun eða fylgifiskar hennar eru viðurkennd sem þættir í
hugleiðingunni. Við sem heimspekingar erum líkamlegar verur sem hugsum ekki
frá „sjónarhóli sem er hvergi“ (e. „view from nowhere“) heldur í ákveðinni stöðu,
frá tilteknu sjónarhorni, með eitthvað í sinni og af einhverri tilfinningu.41 Sagan
af Bóethíusi og Heimspeki í fangelsinu er um hann að tala í örvæntingu sinni og
hana að ræða við hann og syngja fyrir hann í viðleitni sinni til að hjálpa honum í
nauð hans. Sú staða sem Bóethíus hugsar í er á ystu mörkum hins mannlega, en
jafnframt er þetta uppmagnað tilfinningalegt ástand allrar heimspekilegrar hugs-
unar um líf, dauða, gæfu og ógæfu. Staða Bóethíusar er stækkunargler á stöðu
mannsins sem dauðlegrar veru í fallvöltu veraldargengi.
Leit inn á við, í líkamann
Við upphaf samræðunnar segir Heimspeki við Bóethíus að hann hafi „gleymt
sjálfum sér“ og að hann fái „auðveldlega minnið aftur, minnist hann mín frá fyrri
tíð“.42 Hún minnir hann á að fræ sannleikans búi djúpt innra með honum sjálf-
um. Heimspekingurinn sem viskuleitandi verður þess vegna að beina sýn sinni
inn á við, því hjarta hans á sannleika „í fjársjóði hið innra“ og hann er fær um
„innra augnatillit“ gagnvart sér sjálfum.43 Þessi sannleikur er samkvæmt Heim-
speki „falinn í þykkni líkamans“.44
Samræður Bóethíusar við Heimspeki í fangavistinni hverfast hvorki um að
loka á tilfinningar sínar né að láta þær bera sig ofurliði, heldur um að gangast
við þeim. Með því að tengja við eigin tilfinningar öðlast hann dýpri skilning á
þeim heimspekilegu spurningum sem sækja á hann í samræðu sem hefur það að
markmiði að veita honum hugfró. Þess vegna höfðar Heimspeki til tilfinninga
hans og liðsinnir honum við að vinna úr þeim. Sú staðreynd að hún syngur, þ.e.
notar tónlist, er þessu til staðfestingar vegna þess að tónlist virkar á okkur inn
að dýpstu rótum. Heimspeki segir að tónlistin sé þjónustumær í húsi hennar.
Tónlist hennar er eins og mild og ljúf næring sem líkami Bóethíusar drekkur
í sig til þess að búa sig undir kennslu hennar.45 Heimspeki vill samt að það sé
alveg skýrt að söng hennar megi ekki rugla saman við fagurgala skáldgyðjanna
41 Nagel 1989.
42 Boethius 1982: 51.
43 Sama rit: 108, mín þýð.
44 Sama rit: 154, mín þýð.
45 Sama rit: 54.
Hugur 2017-6.indd 101 8/8/2017 5:53:38 PM