Hugur - 01.01.2016, Blaðsíða 15

Athygli er hugrænn einhljómur 15
heimspekikenningar um athygli annars vegar og mögulegra meðferðarúrræða við
sjúkdómnum hins vegar.
Hvers konar viðtökur hefur þú fengið frá sálfræðingum?
Sumir eru hrifnir af kenningunni en aðrir ekki. Þeir sálfræðingar sem líta hana
jákvæðum augum eru einnig hrifnir af kenningunni um hlutdræga samkeppni (e.
biased competition) sem margir hampa þessa dagana. Ég held að hún sé að verða
að ráðandi kenningu.
Já einmitt, þú segir að kenningin þín geti stutt við rannsóknir sem að undanförnu hafa
bent til þess að athygli okkar ráðist af gangverki hlutdrægrar samkeppni. Kenningin
segir að þegar margs konar áreiti birtist í senn, virkist hópar taugafrumna sem eigi
í innbyrðis samkeppni. Þegar athygli beinist að ákveðnu áreiti sé endurgjöf í formi
athyglismerkis beint að hinum virkjuðu taugafrumum. Þessi endurgjöf hefur áhrif á
samkeppnina, umræddu áreiti til hagsbóta, og gerir því kleift að bera merkið áfram til
næsta svæðis í heilaberkinum.
Það er til kenning sem segir að hlutdræg samkeppni eigi sér stað í heilanum.
Sumir talsmanna þessarar kenningar átta sig ekki á því hvernig samkeppnin geti
farið fram samhliða því að ákveðin merki séu send að ofan sem hafi áhrif á út-
komu samkeppninnar – hvernig heilinn velji það sem eigi að veita athygli. Þetta
þykir þeim dálítið dularfullt og þeir halda að það sé á þennan hátt sem við beit-
um frjálsum vilja – með sjálfráðri beiningu athyglinnar. Þeir aðhyllast hlutdræga
samkeppni en halda samt að sannleikurinn um hvernig athygli velji viðfangsefni
sitt sé enn óútskýrður. Ég held að þetta sé misskilningur; við höfum prýðilega
kenningu um hvernig athyglin velur viðfangsefni sín – þau eru hlutskörpust í
hlutdrægu samkeppninni! Hugmyndin um að eitthvað æðra fyrirbæri sem stjórni
merkjum sem hafi áhrif á samkeppnina er í raun gamla ferlahugmyndin risin upp
frá dauðum sem segir að það hljóti að vera einhver staður í heilanum þar sem
athyglina er að finna. Þannig styður kenningin mín við kenninguna um hlut-
dræga samkeppni og gerir hana heilsteyptari en stuðningsmenn hennar átta sig á.
Undir lok bókarinnar bendir þú á að athygli tengist ekki aðeins viðfangsefnum í sál-
fræði, þekkingarfræði og hugspeki, heldur sé hún einnig siðferðilega mikilvæg. Með því
að leita í smiðju Simone Weil og Iris Murdoch segirðu að það að veita athygli á réttan
hátt sé ómissandi hluti þess að breyta rétt og lifa vel. Geturðu farið aðeins nánar út í
þá sálma?
Þá vandast málin; það er sá hluti sem er skemmst á veg kominn og ég er kannski
ekki best til þess fallinn að segja mikið um hann. En ég held að það sé nokkuð
ljóst að ákveðnar dygðir leggi ákveðnar kvaðir á athygli okkar. Til þess að skilja
muninn á manneskju sem breytir á kærleiksríkan hátt og manneskju sem gerir
það ekki – til þess að átta sig á þessum siðferðilega mikilvæga mun – þurfum
við að hugsa um hverju fólk veitir athygli. Kannski draga neikvæðu dæmin þetta
best fram: manneskjur sem haga sér illa gerast gjarnan sekar um að veita réttu
hlutunum ekki athygli. Þeim hefur yfirsést mikilvægar siðferðilegar staðreyndir í
Hugur 2017-6.indd 15 8/8/2017 5:53:13 PM