Læknaneminn


Læknaneminn - 01.04.1994, Blaðsíða 110

Læknaneminn - 01.04.1994, Blaðsíða 110
einhverju öðru gildi, t.d. að nærast, klæðast, eignast bækur o.s.frv. Það, hvað menn í einhverju ákveðnu þjóðfélagi eða þjóðfélagshóp telja rétt og rangt, gott og slæmt, er kallað siðferði þessa hóps. Siðferðið má ráða af því hvernig menn í hópnum hegða sér almennt og af skoðunum þeirra. Skynsemin þarf því í grundvallaratriðum tvennt til að taka skynsamlega ákvörðun: þekkingu á aðstæðum og staðreyndum málsins, og þekkingu á þeim gildum, sem tekið er tillit til. En hún þarf líka að vísa til einhverra almennra reglna um það, hvemig vinna eigi úr þessum upplýsingum; sumar slíkar reglur eru fremur jarðbundnar, eins og t.d. að ekki skuli ljúga, eða að maður eigi að vera góður við börn. En þær geta orðið æ almennari og altækari. Þegar við erum farin að hugsa unr þessar almennari reglur og velta fyrir okkur skynsamlegum gmndvel li þeirra erum við farin að hugsa um siðfræði. TVÆR GRUNDVALLAR- KENNINGAR í SIÐFRÆÐI S iðfræðin fjal lar sem sagt um fræðilegar undirstöður siðferðis okkar og reynir að setja fram vísindalega umQöllun um það, hvernig við getum réttlætt athafnir okkar. Aðferðum siðfræðinga svipar oft til aðferða raunvísindamanna: annars vegarereinhververuleiki, sem í þessu tilfelli er hið raunverulega siðferði manna, og hins vegar er sett fram kenning eða líkan, sem skýrir og réttlætir þennan veruleika. Stöðugt þarf að prófa líkanið og athuga hvort það kemur heim og saman við siðferðilegarkenndir okkarog aðlaga það og breyta ef með þarf. Kenningum um siðfræði er oft skipt í tvo meginhópa: annars vegar svokallaðar markhyggjukenningar („teleólógískar“ kenningar) eða afleiðingahyggju (,,consequentialism“), og hins vegar skylduboðskenningar („deontólógískar“ kenningar). Fyrmefndu kenningarnar segja, að réttmæti athafnar fari eingöngu eftir hinum raunverulegu afleiðingum hennar, en þær síðarnefndu neita þessu og segja, aó réttmæti hennar fari einnig eða eingöngu eftir einhverju öðru. Tvö grundvallarhugtök siðfræðinnar eru gæði (gott, það að hafa ákveðið gildi) og réttlæti. Markhyggj ukenningar leggja gæða-eða gildishugtakið til grundvallar og skilgreina réttlæti út frá því, en skylduboðskenningar leggja hins vegar oft réttlætishugtakið til grundvallar og skilgreina síðan gæða- eða gildishugtakið út frá því (sumar slíkar kenningar líta reyndar á bæði hugtökin sem óskilgreinanleg). Helsti fulltrúi markhyggju er nytjahyggjan („utilitarianism") , sem leggur ánægju- eða hamingjuhugtakið til grundvallar siðfræðinni og skilgreinir rétta athöfn sem þá, er leiðir ti 1 sem mestrar ánægju eða hamingju sem flestra. Hamingja allra manna er jafngild, hamingja eins manns vegur aldrei meira en hamingja annars, sé hún jafnmikil. Upphafsmaður nytjahyggjunnar var enski heimspekingurinn og lögfræðingurinn Jeremy Bentham (1748-1832), en hann fékk hugmyndir sínar frá siðfræðingnum Hutcheson, sálfræðingnum Hartley og líffræðingnum Priestley. John Stuart Mill (1806- 1873), sem var lærisveinn Benthams, þróaði kenningu Benthams og er frægasti stuðningsmaður hennar. Segja má, aó nytjahyggja sé skynsamleg, ef gert er ráð fyrir því að hvermaður sé alvitur og geti séð fyrir um allar afleiðingar gerða sinna um alla ókomna framtíð. Því miður er því ekki þannig varið, og við verðum að reyna að meta afleiðingarnar út frá líkum eftir bestu getu. Annar ókostur nytjahyggjunnar er sá, að hún virðist í sumum tilfellum stangast á við réttlætiskenndir fólks. Þannig er unnt að ímynda sér annars vegar óréttlátt þjóðfélag, þar sem heildarhamingja fólksins er tiltölulega há, og hins vegar réttlátt þjóðfélag, þar sem heildarhamingjan er minni. Einn kostur nytjahyggjunnarerhins vegar, að hún leggur áherslu á, að okkur beri siðferðileg skylda til að kynna okkur staðreyndir máls eins og okkur er frekast unnt. Annar kostur hennar er, að hún stuðlar að ákveðnum jöfnuði á milli manna og flækir ekki málin með því að vísa til einhvers konar kreddukenndra reglna eða siðaboða, sem menn fýlgjablint og án raka. Sem dæmi um skylduboðskenningar má nefna kenningu þýska heimspekingsins Immanuel Kant (1724-1804), sem grundvölluð er á hinu svokallaða skilyrðislausa skylduboði („categorical imperative“), en það segirað athöfn sé rétt efvið vildum að hún yrði gerð að almennri reglu, en annars ekki. Þannig er rangt að svíkja undan skatti, vegna þess að ef allir * Gottyfirlit á íslenskuyfir nytjahyggju er að finna í bók Kristjáns Kristjánssonar, Þroskakostir, bls. 51-98 (Rannsóknarstofinun í siðfrœði, Reykjavík 1992). Einnig vísast hér til heimilda nr. 16, 17 og 18. 100 LÆKNANEMINN 1 1994 47. árg.
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108
Blaðsíða 109
Blaðsíða 110
Blaðsíða 111
Blaðsíða 112
Blaðsíða 113
Blaðsíða 114
Blaðsíða 115
Blaðsíða 116
Blaðsíða 117
Blaðsíða 118
Blaðsíða 119
Blaðsíða 120
Blaðsíða 121
Blaðsíða 122
Blaðsíða 123
Blaðsíða 124
Blaðsíða 125
Blaðsíða 126
Blaðsíða 127
Blaðsíða 128
Blaðsíða 129
Blaðsíða 130
Blaðsíða 131
Blaðsíða 132
Blaðsíða 133
Blaðsíða 134
Blaðsíða 135
Blaðsíða 136
Blaðsíða 137
Blaðsíða 138
Blaðsíða 139
Blaðsíða 140
Blaðsíða 141
Blaðsíða 142
Blaðsíða 143
Blaðsíða 144
Blaðsíða 145
Blaðsíða 146
Blaðsíða 147
Blaðsíða 148
Blaðsíða 149
Blaðsíða 150
Blaðsíða 151
Blaðsíða 152
Blaðsíða 153
Blaðsíða 154
Blaðsíða 155
Blaðsíða 156
Blaðsíða 157
Blaðsíða 158
Blaðsíða 159
Blaðsíða 160
Blaðsíða 161
Blaðsíða 162
Blaðsíða 163
Blaðsíða 164
Blaðsíða 165
Blaðsíða 166
Blaðsíða 167
Blaðsíða 168
Blaðsíða 169
Blaðsíða 170
Blaðsíða 171
Blaðsíða 172
Blaðsíða 173
Blaðsíða 174
Blaðsíða 175
Blaðsíða 176
Blaðsíða 177
Blaðsíða 178
Blaðsíða 179
Blaðsíða 180
Blaðsíða 181
Blaðsíða 182

x

Læknaneminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Læknaneminn
https://timarit.is/publication/1885

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.