Hugur - 01.01.1988, Síða 25

HUGUR
MIKAEL M. KARLSSON
þær breytist reglulega hver í aðra.41 En jafnvel þótt hann, af
þessum ástæðum, hiki stundum við að telja eterinn til náttúru-
gripa, þá hefur hann sannarlega náttúm á sama hátt og hinar
höfuðskepnumar fjórar: eigið hreyfilögmál.
Niðurstaða Aristótelesar um himinfestinguna er í stuttu máli
þessi:
[V]ið sjáum að himinhvolfið snýst í hring, og með röksemda-
færslu höfum við einnig komist að þvx að til er eitthvað sem
hringhreyfingin einkennir.42
Þessi tilvitnunin sýnir að sá hluti aflfræði Aristótelesar sem
fjallar um hreyfingu himinhvolfsins er mun ævintýralegri og
laustengdari markvissum athugunum eða tilraunum, en aðrir
hlutar aflfræði hans. Aristóteles gerði sér fulla grein fyrir
þessu. Himinfestingin er fjarlæg og þess vegna er ekki hægt að
rannsaka hana eins nákvæmlega og hina nálægu hluta heims-
ins.43 Við getum ekki tekið sýni af eter, jafnvel ekki blandaðan
öðmm efnum, til að rannsaka á sama hátt og við rannsökum hin
fmmefnin fjögur og blöndur þeirra. Vera kann að við getum
einhvern tíma rannsakað himingeiminn nánar; en þangað til
þar að kemur getum við aðeins kannað hann úr fjarlægð. Þess
vegna hlýtur athugun okkar að byggjast að verulegu leyti á
vangaveltum og óprófanlegum röksemdum. Og eins og
Aristóteles bendir á verða niðurstöðumar stórum óáreiðan-
legri en þær sem byggjast á athugunum og tilraunum og hafa
verið reyndar með þeim. Aristóteles sjálfur hefði síst allra
viljað gera kenningu sína um himinfestinguna að trúaratriði.
Lýsing Aristótelesar á náttúrum frumhlutanna fimm er
gmndvöllur aflfræði hans, á sama hátt og grundvöllur aflfræði
Newtons er setning hans um náttúmlega hreyfingu hluta í
fyrsta lögmálinu. Samanborið við kenningu Aristótelesar er
kenning Newtons stórkostleg og róttæk einföldun. Hún gerir
aðeins ráð fyrir einni náttúrugripategund sem lýtur einu
hreyfilögmáli í stað fimm frumhluta og fimm hreyfilögmála.
41 Umhimnana III, 6-7.
42 Um himnana 272a5-7; áhersla mín.
43 Lfffæri dýra 644b22-645a3.
23