Hugur - 01.01.1988, Side 41

HUGUR
ATLI HARÐARSON
og það er nokkuð ljóst á hverju það veltur hver hefur rétt fyrir
sér.13
IV
Þetta var um undantekningarnar. Snúum okkur nú að
venjulegum ágreiningsefnum verufræðinga, það er að deilum
af svipuðu tagi og ég nefndi hér að framan um það hvort til séu
skuggar.
Eg hef þegar sagt að deilur af þessu tagi séu næsta ómerki-
legar (utan þær séu deilur um hvaða hlutir eru mest til, eða em
frumeiningar veruleikans, og hvaða hlutir em minna til, eða til
í minna mæli). Til þess að sýna fram á hversu ómerkilegar þær
em, þá ætla ég að lýsa þeim svolítið nánar.
Þegar heimspekingur heldur því fram að venjulegir hlutir
eins og til dæmis skuggar og skynjanir séu ekki til, þá er hann
13 Sumir efast sjálfsagt um það, að deila um sanngildi eða merkingu
fullyrðinga um hvað geti verið, sé deila um hvernig heimurinn er og
halda að hún sé, strangt til tekið, ekki um hvernig hann er, heldur um
hvernig hann gæti verið. Um þetta er ég sjálfur ekki alveg viss. Þó held
ég að fullt vit sé í að segja hluti á borð við: a) „Heimurinn erþannig að
hrafnar gætu verið hvítir“ og b) „Hrafnar eru þannig að þeir gætu verið
hvítir en gætu aftur á móti ekki verið búnir til úr plasti", þ.e. ég held að
fullt vit sé í að segja að hlutir (þ.á.m. heimurinn allur) séu þannig að
þeir gætu, eða gætu ekki, haft vissa eiginleika. Þessi skoðun heitir
eðlishyggja og er oft kennd við Aristóteles.
Þótt eðlishyggja hafi margt til síns ágætis þá verðurþó að fara varlega í
sakirnar við framsetningu hennar og gæta þess að fullyrða ekki of
mikið. Til dærnis þá held ég að óvarlegt sé að fullyrða b), því það að
segja að hrafnar gætu ekki verið úr plasti er það að segja að hrafni sé
það nauðsynlegt eða eðlislægt að hafa eiginleikann „að vera ekki úr
plasti“, og að segja að einhver eiginleiki sé hrafni eðlislægur er að segja
að hann mundi hætta að vera til um leið og að hann glataði þeim
eiginleika. Ekki aðeins að hætta að vera hrafn heldur hætta að vera til.
Og það er spurning hvort hrafnar geta hætt að vera til. Þeir geta hætt að
vera hrafnar og orðið að t.d. ösku eða lofttegundum (ef þeir eru
brenndir við nógu ntikinn hita) eða að mold (ef þeir eru drepnir og
látnir liggja í jörð) og jafnvel að plasti ef þeir eru meðhöndlaðir á
ákveðinn hátt á tilraunastofu eða í efnaverksmiðju. En hvort þeir hætta
að vera til er aftur öllu vafasamara. Aðrir hlutir eins og t.d. sníkjudýrin
sem nefnd eru í aths.9 geta aftur á móti hætt að vera til og því tel ég
miklu áhættuminna að segja um þau að vissir eiginleikar séu þeim
eðlislægir, til dæmis að það sé skuggum eðlislægt að vera dimmari um-
hverfi sínu.
39