Hugur - 01.01.1988, Síða 63

HUGUR
VILHJÁLMUR ÁRNASON
einkennir auðvaldsþjóðfélög. Marxistar eru því eins og
existensíalistar tortryggnir á alla reglusiðfræði sem heldur
fram grundvallarréttindum allra manna til lífs, frelsis og eigna.
Þeir benda á hversu auðveldlega slík formleg réttindi sam-
rýmist firringu og arðráni auðvaldsskipulagsins og standi raun-
ar vörð um það. Að þeirra mati verður því fremur að einbeita
sér að því að skapa öllum efnisleg skilyrði til þess að lifa skap-
andi lífi. En gagnstætt siðfræði tilvistarstefnunnar er hér geng-
ið útfrá því að hægt sé að finna hlutlæg, skynsamleg viðmið
sem „siðfræði byltingarinnar" getur haft að leiðarljósi. Þannig
skrifar t.d. Herbert Marcuse:
Siðfræði byltingarinnar felur þannig í sér átök tvenns konar sögu-
legs réttar. Annars vegar, réttur þess sem er, hins ríkjandi skipulags,
en undir því er líf og jafnvel einnig hamingja einstaklinganna komin.
Hins vegar er um að ræða rétt þess sem gæti orðið og ætti etv. að
verða, þar eð með því væri unnt að draga úr þjáningu, þrældómi og
ranglæti. Þá verður jafnan að gera ráð fyrir því að hægt sé að sýna
framá þennan valkost sem raunhæfan möguleika. Þar verður að
koma til skynsamleg viðmiðun. í framhaldi af þessu getum við bætt
því við, að slík viðmiðun verður að vera mælikvarði sögunnar. Hér
er því um að ræða einskonar „sögulegan útreikning“. Möguleikar
þjóðfélags framtíðarinnar yrðu reiknaðir út og bornir saman við
möguleika núverandi þjóðfélags, þá með tilliti til mannlegra
framfara, þ.e.a.s. tæknilegra og efnahagslegra framfara sem nýttar
eru í þágu aukins frelsis og meiri hamingju einstaklinganna.15
Hugmyndin um þjóðfélag framtíðarinnar, sem er hið
stefnumarkandi viðmið þessa viðhorfs, gengur útfrá tilteknum
forsendum um möguleika mannsins sem í eðli sínu er frjáls,
skapandi vera. Við núverandi ástand nær hann ekki að nýta
þessa möguleika sína vegna þess að mannleg starfsemi er drepin
í dróma félagslegs ranglætis og ómannlegrar vinnu. Framtíðar-
þjóðfélagið er afturámóti sá vettvangur frelsis og jafnréttis þar
sem möguleikar mannsins nýtast til fulls.
Undir þessu sjónarhomi séð helst hugsun Marxs í hendur
við þá hefð þroskasiðfræðinnar sem lítur á það sem markmið
siðferðilegs lífs að möguleikar manneskjunnar geti orðið að
15 Marcuse, „Siðfræði og bylting," Arthúr Björgvin Bollason og Friðrik
Haukur Hallsson þýddu, Tímarit Máls og menningar (34. árg., 2.
hefti, 1973), bls. 127.
61