Hugur - 01.01.1988, Page 81

PÁLL S KÚLAS ON
HUGMYND MÍN UM HEIMSPEKI
1. Ólík viðhorf til heimspeki
Engin fræðigrein er eins margþætt og á sér jafn fjölskrúðuga
sögu og heimspekin. Tilkoma hennar meðal Forngrikkja
markar upphaf vísinda og fræðilegrar starfsemi, þeirrar skipu-
legu þekkingarleitar sem átt hefur drýgstan þátt í mótun vest-
rænnar menningar. Einn hefðbundinn skilningur á heimspeki
er að hún sé endalaus leit þekkingar og skilnings á heiminum.
Annar hefðbundinn skilningur er að hún sé heild eða kerfi allr-
ar öruggrar þekkingar á veruleikanum, vísindi allra vísinda.
Hinn þriðji hefðbundni skilningur á heimspeki er sá að hún sé
fræðigrein um hinstu rök og ástæður hlutanna, hún sé altækust
allra fræða því að hún fjalli um undirstöðuatriði í skilningi
okkar á veruleikanum.
Hjá Aristóteles, þeim fræðimanni sem lagði grunn að því
kerfí vísinda og fræða sem við búum við enn nú á dögum, er að
finna þennan þrenns konar skilning á heimspeki: 1) hún er sú
viðleitni að leita þekkingar þekkingarinnar sjálfrar vegna; 2)
hún er kerfi allra vísinda eða vísindi vísindanna; 3) hún er
rannsókn á frumforsendum og ástæðum hlutanna.
Þessi þríþætti skilningur á heimspeki lifir enn nú á dögum
og endurspeglast í almennum viðhorfum fólks til heimspeki.
Heimspeki er iðulega skoðuð sem ákveðin afstaða og viðleitni -
frábrugðin þeim sem búa að baki trúarbrögðum og þeim sem
einkenna stjómmálin og einnig þeim sem listimar bera vitni
um. Afstaða heimspekinga er stundum talin bera vott um
óraunsæi á vandamál og verkefni daglegs lífs. Samkvæmt al-
mannarómi em þeir með hugann bundinn við fjariæga eða fjar-
stæða hluti, stundum skýjaglópar eða draumóramenn, stundum
óskaplegir orðhenglar sem þvæla fólki fram og aftur í umræðu
sem enginn botn fæst í. Eina vopn þeirra gagnvart veru-
leikanum er að taka því sem að höndum ber „með heimspeki-
legri ró“.