Hugur - 01.01.1988, Blaðsíða 83

HUGUR
PÁLLSKÚLASON
Af augljósum ástæðum eru þó náin tengsl milli þekkingar-
fræði og fmmspeki. Þær fjalla, ef svo má segja, um sömu efni
skoðuð undir tveimur ólíkum sjónarhomum. í sumum heim-
spekiskólum er þó hlutur annarrar hvorrar þessara greina engu
að síður gerður miklu stærri. Margir raunhyggjusinnar úti-
loka t.a.m. frumspekina, telja að þekkingu manna sé þannig
háttað að þeir geti ekkert fullyrt með gildum rökum um vem-
leikann eða heiminn sjálfan því að þekking sé einungis reist á
því sem er gefið í skynreynslu (þ.e. á skynreyndum sem em
huglæg fyrirbæri). Tilvistarsinnar telja á hinn bóginn að
ákveðin frumspeki, ákveðnar skoðanir eða kenningar um vem-
leikann, búi að baki allri viðleitni til að gera grein fyrir þekk-
ingunni sjálfri þannig að þekkingarfræði án frumspeki sé
óhugsandi.
2. Heimspekin og heimurinn
Hvað sem þessum ágreiningi líður er ljóst að menn ætla
heimspekinni yfirleitt ekki eins yfirgripsmikið hlutverk og
áður fyrr, þegar hún spannaði öll vísindi og var talin vera altæk
heimsskoðun. Þó lifir sú hugsjón enn að vissu leyti. Öll heim-
speki stefnir með einum eða öðmm hætti að heildarsýn, leitast
við að greina samhengi í reynslu manna, skoðunum þeirra og
lífi. Hin hversdaglega merking orðsins heimspeki að um sé að
ræða lífsskoðun, hugmyndastefnu eða vangaveltur um lífið og
tilvemna er til marks um þetta. Heimspeki sem fræðigrein á að
reyna að móta rökstudda heimsskoðun eða a.m.k. að hjálpa
mönnum til þess að rökræða og taka afstöðu til ólíkra skoðana
og hugmynda um lífið og tilveruna.
Það er erfitt að hugsa sér heimspeking eða heimspeki-
kennara sem ekki teldi þetta vera í verkahring heimspekinnar.
Flestir myndu væntanlega vilja bæta því við að það sé engin ein
leið eða aðferð til þess að sinna þessu verkefni eða hlutverki og
að til sé margs konar heimspeki. Ekki aðeins vegna þess að
heimspekin hafi verið ýmsum breytingum háð í aldanna rás,
heldur vegna þess að heimspeki má augljóslega stunda á marga
vegu. Það er ekki til nein ein leið til að leita þekkingar og skiln-
ings á heiminum - ekki fremur en það er til neitt alfullkomið
81