Hugur - 01.01.1988, Side 99

HUGUR
GUNNAR HARÐARSON
(Pericula). Samkvæmt frásögn Torfa Jónssonar hafði Brynj-
ólfur áætlað tíu kapítula og var búinn með þrjá, þar af eru tveir
varðveittir (nema telja eigi innganginn sem fyrsta kapítulann,
þá er allt varðveitt sem Brynjólfur hefur gengið frá), en Jón
Halldórsson segir að hann hafi áætlað 20, lagt drög að 10 og
hreinritað þrjá sem hann lánaði Henrik Bjelke en fékk ekki
aftur og hafi hætt við verkið í kjölfar þess.
Sömu sögu er að segja af hugmyndum Brynjólfs um að
prenta fomíslenskar bókmenntir. Af bréfi hans til Lange 1656
sést að handritasöfnun hans hefur fyrst og fremst verið til þess
hugsuð að prenta mætti fomritin „per columnellas“(í dálkum),
þar sem frummálið yrði í einum dálki og dönsk eða öllu heldur
latnesk þýðing í hinum. Honum var ljóst að Danir gátu ekki
notfært sér þessi rit án stuðnings íslendinga, sem og var raunin
á þessum tíma, og að ef fomritin yrðu ekki prentuð væri hætta
á að þekking manna á þeim glataðist, því að þeir væru fáir sem
gætu lesið gömul handrit. Þetta staðfestist reyndar í bréfi
Worms til Stephaniusar áriðl641 þar sem hann segir að „In
prisca hac lingva et literatura plane idiotæ sunt hi qvi hic
reperiuntur Islandi, nobis nulli usui“(í þessari fomu tungu og
bókmenntum eru þeir íslendingar sem hér [í Kaupmannahöfn]
fyrirfinnast hreinir fáráðlingar, okkur vita gagnslausir).
Skilningur Brynjólfs á forníslenskum bókmenntum virðist
markast af lífsskoðun siðbótarmannsins, sem skilgreindi sig í
andstöðu við hinn foma sið, því að Brynjólfur gerir ráð fyrir
því að til hafi verið eitthvað sem kalla mátti hina fomu heim-
speki og guðfræði, sem kristnin hafi að mestu bælt niður.
Sagnaritunin telur hann hinsvegar að hafi varðveist betur,
sennilega vegna þess að hún braut ekki að hans dómi eins þver-
lega í bág við kristna trúfræði og hin fomi heiðni siður hafði
gert. Brynjólfur virðist framar öllu hafa haft áhuga á þessari
hlið fommenningarinnar; hann virðist ekki hafa gert Islend-
ingasögurnar eða fornritin almennt vísvitandi að stílfyrir-
myndum í anda fommenntastefnunnar, eins og tíðkaðist t.d. í
latínuskólunum þar sem nemendur vom látnir líkja eftir
klassískum höfundum. Það er ekki fyrr en nokkru seinna að
dæmi þess sjást í íslenskum móðurmálsbókmenntum, og eitt
fyrsta og besta dæmið um áhrif frá fombókmenntunum má sjá
97
L