Hugur - 01.01.1988, Blaðsíða 116

HEIMURINN EINS OG HANN ER
HUGUR
það sem við köllum sanna lýsingu á heiminum okkur óafbakaða
mynd af honum?
Allir stagast á þeirri staðhæfingu Tarskis7 að „það rignir“ sé
sönn ef og aðeins ef það rignir og eins þeim ummælum hans
(sem ég tel röng - en það er ekki til umræðu hér) að með því að
fallast á þessa kennisetningu sé verið að fallast á samsvörunar-
kenningu um sannleikann.8 Þessi framsetning málsins ýtir
7 Alfred Tarski (1902-1983). Pólskur rökfræðingur og stærðfræðingur.
Frægur fyrir verk sín um undirstöður stærðfræðinnar og merkingar-
fræði. Eitt af markmiðum hans í merkingarfræði var að setja fram
formlega skilgreiningu á orðinu „sönn setning“. Meginritgerð hans um
þetta efni var fyrst flutt á pólsku árið 1931. Þýsk þýðing var birt árið
1936 undir heitinu „Der Wahrheitsbegriff in den formalisierten
Sprachen“.
8 Ekki þarf að taka afstöðu til þessarar fullyrðingar Goodmans þótt á það
sé fallist að kenning Tarskis sé af öðru tagi en samsvörunarkenningin.
í báðum tilfellum er leitast við að svara því hvað það merkir að segja að
setning eða yrðing sé sönn. Samkvæmt samsvörunarkenningunni
merkir það að ákveðin samsvörun sé milli setningarinnar og einhvers í
hinum ytri heimi. Það virðist eðlilegt að segja að samsvörunin sé milli
semingar og staðreyndar. Þá er það kjarninn í samsvörunarkenningu að
staðreyndir hafa innri gerð óháð því hvort mögulegt er að koma orðum
að þeim; samsvörunin er milli einhvers sem er nauðsynlega bundið við
tungumál og einhvers sem er fullkomlega óháð tungumáli. Samsvörun-
arkenningin gefur eitt svar við því hvað um er að vera f öllum þeim
tilfellum þar sem setningar eru sannar; það er um að ræða ákveðna
samsvörun. Skilgreining Tarskis er ekki af þessu tagi og er að því leytí
frábrugðin flestum skilgreiningum. Hugmynd Tarskis er að skilgreina
„sönn setning“ með tilvísun til ákveðins tungumáls; markmiðið er að
skilgreina sönn-fyrir-T þar sem T er eitthvert tungumál. Öfugt við
samsvörunarkenninguna felst svarið ekki í almennri greinargerð fyrir
því hvað sönn-fyrir-T merkir; þess í stað felst skilgreiningin í því að
gefa sannkjörin fyrir hverja einustu setningu í T (eða tilgreina ein-
hverja leið til að gefa þessi sannkjör). Til einföldunar getum við gert
ráð fyrir að við Islendingar viljum skilgreina hvað satt-fyrir-ensku
merkir. Þetta gerum við með því að koma fram með setningar á
forminu ’s' er sönn-fyrir-ensku ef og aðeins ef p þar sem V er setning
á ensku og ’p’ er setning á íslensku. Skilgreiningu okkar er ekki lokið
(ef svo má að orði komast) fyrr en við höfum komið fram með
setningu á þessu formi fyrir hverja einustu ensku setningu 's’ (eða
fundið kerfisbundna leið til að koma fram með setningar á þessu
formi). Skilgreiningin er langur listi og leiðarvísir til að bæta við
listann öllum hugsanlegum enskum setningum. Þannig er ^it is raining"
er sönn-fyrír-ensku ef og aðcins efþað rignir aðeins hluti af skilgrein-
ingunni.
114