Hugur - 01.01.1988, Blaðsíða 123

HUGUR
ATLI HARÐARSON
Rökleg aðferðafræði (Reykjavík 1985; eftirleiðis skammstöfuð RÞ, SV,
HF, og RA), munu flest eða öll hafa komið út í fjölrituðum bráðabirgða-
útgáfum á árunum 1978-9; en birtast nú prentuð í endanlegri mynd á
kostnað höfundar, með stuðningi Háskóla Islands. Það er kunnara en frá
þurfi að segja að í mörgum skólum, þar á meðal Háskóla íslands, er bjarg-
ast við misvönduð fjölrit og smáprent þegar ekki er völ frambærilegra
kennslubóka. Slíkt efni fælist alla utanaðkomandi gagnrýni, líkt og heima-
smíðað amboð. Það er tíðum gert af einum manni til að þjóna hlutverki í
hans eigin kennslu: hlutverki er aðeins upplýkst þeim sem hennar njóta.
Öðru vísi horfir við ef gengið er frá efninu til almennra nota, eins og Amór
virðist nú hafa gert. Þá verður það að gegna meiru en munnmetum innan
þröngs hóps og er því tækt til umfjöllunar á vettvangi eins og þessum.
Ritin fjögur hafa að sögn verið lesin á forspjallsnámskeiðum í ýmsum
deildum Háskólans og eru því bersýnilega byrjendarít í heimspeki. Nú
dylst ekki að slík verk geta þjónað öðrum og ólflcum tilgangi, t.a.m. verið
samin í fróðleiksskyni fyrir upplýstan almenning eða sem inngangsrit fyrir
verðandi heimspekinema. Kostirnir sem þurfa að prýða þessar tvær teg-
undir eru mismunandi á sama hátt og tilgangurinn. En hvorugt er raunar
uppi á teningnum hér heldur þriðja gerð byijendabóka: kynning fyrir nem-
endur er koma til með að sinna öðrum fræðum en heimspeki en eiga samt
að fá einhverja nasasjón af viðfangsefnum hennar. Og þá má strax spyrja
hvemig til eigi að stilla við gerð slíkra verka þannig að væntanlegir les-
endur hafi sem mest fyrir sinn snúð? Eftir að hafa freistað þess um skeið
að bera álflca fræði á borð fyrir nemendur, sem aðeins era 1-2 árum yngri
en hjá Amóri, yrði svar mitt hiklaust að þeim væri mestur akkur í „hag-
nýtri“ heimspeki; annað hvort rökfræði, sem temur þeim ögun í fram-
setningu máls, eða siðfræði, er ljær þeim nýjan kost á að ræða af viti um
ýmis hitamál dagsins. Því hlýt ég að setja fram efasemdir í upphafi um að
efnið sem Arnór hefur tilreitt sé í raun rétta fóðrið fyrir þennan nemenda-
hóp. (Undanskil ég þó heimspeki félagsvísinda sem sjálfsagt er að nem-
endur fái vel útilátið af í þeirri deild.) Sérílagi er ég tortrygginn gagnvart
ritum eins og RA þar sem reynt er að fleyta rjómann ofan af rökfræði,
merkingarfræði og vísindaheimspeki og hræra saman í einhvers konar
graut. Nær lagi er að kenna sómasamlega rökfræði; enda mun hægara fyrir
nemendur að átta sig á almennum sannindum þessara fræða eftir að hafa
„lært á takkana“ fyrst. Slflcar kennslubækur eiga með öðrum orðum að
vera írökfræði en ekki um hana. Hvaða lesandi skyldi til dæmis henda
reiður á þessari framsetningu á fyrstu reglu De Morgans, án þess að hafa
hlotið neina skólun í meðferð táknmálsins?:
Þarsem: ekki er svo. að bæði sé p og q
þá er: ekki svo, að p - eða - ekki svo, að q 1
Með sanntöflum verðurþessi regla í lófana lögð; og þótt undarlegt sé nýtur
formleg rökfræði dálætis hjá meginþorra nemenda. Rit eins og RA era ekki
boðleg fyrr en þeir hafa stundað slíkar fingraæfingar í minnst hálfan vetur.
1 RA, bls 80
121