Uppeldi og menntun - 01.07.2012, Síða 72

Uppeldi og menntUn/icelandic JoUrnal of edUcation 21(2) 201272
ný aðalnÁmSkrÁ og gömUl nÁmSkrÁrfræði
Auk þess sem aðalnámskráin nýja skyldar framhaldsskóla til að skipuleggja ein-
staka áfanga út frá markmiðum af þessu tagi krefst hún þess að hverri námsbraut séu
sett markmið sem „segja til um þá hæfni sem stefnt er að [svo] nemendur búi yfir við
námslok“ (bls. 7, sjá líka bls. 52) og að starfið í heild þjóni sex almennum eða þver-
faglegum markmiðum sem kölluð eru „grunnþættir menntunar“. Þeir eru læsi, sjálf-
bærni, lýðræði og mannréttindi, jafnrétti, heilbrigði og velferð, og sköpun (bls. 13–22).
Suma af grunnþáttunum er hægt að skoða bæði sem starfsreglur sem skólar skulu
vinna eftir og sem markmið sem þeim ber að vinna að og raunar hlýtur þetta tvennt
að tengjast og styðja hvort við annað. Til dæmis er trúlegt að skóli sem starfar í anda
lýðræðis venji nemendur á samskipti og þankagang sem stuðla að auknu lýðræði á
komandi tímum. Markmið og starfsreglur eru samt ekki alveg það sama. Eitt er að
tryggja lýðræðislega starfshætti, til dæmis með því að veita nemendum rétt til að hafa
áhrif á stjórn skólans, annað að móta þá í anda einhverra hugmynda eða kenninga um
lýðræði eins og virðist lagt til í námskránni (bls. 19).
Þótt grunnþættirnir séu öðrum þræði viðmið um hvaða starfsreglum skólar skuli
fylgja er þeim fyrst og fremst lýst sem almennum markmiðum. Þetta birtist víða í text-
anum, til dæmis þar sem segir:
Grunnþættirnir byggjast á því viðhorfi sem kemur fram í löggjöf um skóla að unnið
sé bæði að samfélagslegum markmiðum og markmiðum er varða menntun sérhvers
einstaklings. Þeir eru samfélagsmiðaðir þar sem þeim er ætlað að stuðla að auknu
jafnrétti og lýðræði og að vinna að því að samfélagið fái vel menntað og heilbrigt fólk,
bæði til þátttöku í að breyta samfélaginu til betri vegar og til þeirra starfa sem unnin
eru í samtímanum. (Bls. 14)
Með þessari nýju aðalnámskrá er reynt að kerfisbinda markmið framhaldsskóla meira
en áður og knýja á um að starf þeirra sé skipulagt út frá lokamarkmiðum sem til-
greina hvernig nemendur verða og hvað þeir geta að námi loknu. Í fyrri aðalnám-
skrá, sem kom út 1999, eru að vísu tilgreind markmið bæði fyrir einstaka áfanga og
fyrir skólastarfið í heild (Menntamálaráðuneytið, 1999a). En þau mynda ekki kerfi
og þar er þess ekki krafist að allir áfangar séu skipulagðir út frá fáum afmörkuðum
tegundum markmiða heldur eru talin upp sundurleit markmið af ýmsu tagi. Sum
þeirra lýsa hæfni sem nemendur eiga að öðlast en sum eru af allt öðru tagi. Í köflum
um einstakar námsgreinar (til dæmis Menntamálaráðuneytið, 1999b, 1999c, 1999d,
1999e) eru víða talin upp markmið sem tilgreina hvaða efni skuli farið yfir eða hvað
kennari skuli gera með nemendum. Sem dæmi má taka að í lýsingu á áfanganum
íslenska 303 er eitt markmiðið að nemendur „fari á söguslóðir þar sem því verður
við komið“ (Menntamálaráðuneytið, 1999b, bls. 33) og í lýsingu á áfanganum líffræði
303 er eitt af markmiðunum að nemendur „öðlist reynslu af nýtingu upplýsinga og
samskiptatækni í tengslum við líffræðinám“ (Menntamálaráðuneytið, 1999c, bls. 66).
Á undan námskránni frá 1999 gilti Námskrá handa framhaldsskólum sem út kom 1986
og var endurútgefin með nokkrum breytingum 1987 og 1990. Námskráin frá 1986 var
fyrsta tilraun stjórnvalda til að setja samræmda námskrá fyrir alla framhaldsskóla.
Sú námskrá var að mestu skráning á hefð sem þróast hafði í skólunum og með henni
var lítið sem ekkert gert til að kerfisbinda markmið skólastarfsins (Atli Harðarson,