Uppeldi og menntun - 01.07.2012, Síða 116

Uppeldi og menntUn/icelandic JoUrnal of edUcation 21(2) 2012116
trú leikSkÓlabarna Á eigin getU
á eigin getu vera slíkan að upplifun eða innri reynsla af því að geta V verði drifkraftur
nýrra viðfangsefna. Drifkraftur þessi er þannig meira en þekking á eða tilfinning fyrir
eigin núverandi getu; hann er einnig orkulind aukinnar, nýrrar getu. Í raun fjallar
kenningin um trú á eigin getu ekki um hlutlæga getu yfir höfuð heldur þá trú sem
viðkomandi hefur á að hann sé fær um að beita getu sinni við ýmsar áður ókannaðar
kringumstæður. Því má segja að trú einstaklings sé lykill að gjörðum hans. Þessi trú,
sem er hvati til þess að takast á við síerfiðari verkefni, er samkvæmt kenningunni ein-
staklingsbundin og hefur fjölbreyttar víddir og birtingarmyndir (Bandura, 1997, bls.
36–42).
Kenning Bandura er grein af meiði svokallaðra hughyggjukenninga um sjálfið (sjá
næsta kafla), það er af sama meiði og þekktar kenningar um mikilvægi sterks sjálfs-
álits. Vitað er að síðarnefndu kenningarnar hafa beðið hnekki á síðustu árum eftir
að í ljós kom að hin sterku tengsl sem gert hafði verið ráð fyrir milli sjálfsálits og
jákvæðra félagslegra breyta reyndust tálsýn ein. Þvert á móti hefur sterkt sjálfsálit
forspárgildi varðandi auknar líkur á óábyrgri kynhegðun, fíkniefnanotkun og eineltis-
tilhneigingum, svo að dæmi sé tekið, og virðist öllu skaðvænna, ef eitthvað er, en of
lítið sjálfsálit (Baumeister, Campbell, Krueger og Vohs, 2003). Kenning Bandura hefur
hins vegar að mestu haldið velli þrátt fyrir þessi áföll „ættingjanna“ og ræður þar
mestu að hann ákvað frá upphafi að greina kenningu sína skýrt frá sjálfsálitskenn-
ingum. Tvö skilmerki skipta þar sköpum. Hið fyrra er það að sjálfsálitskenningar eru
um (og mæla) alhliða sjálfsálit (e. global self-esteem): mat P á almennu hlutfalli milli
settra markmiða sinna í lífinu og árangurs. Kenning Bandura um trú á eigin getu
er hins vegar sviðsbundin. Trú barns á getu sína í stærðfræði kann að vera lítil þótt
trúin á getu í íþróttum sé mikil, svo að dæmi sé tekið. Hið síðara er það að hugmynd
Bandura um trú á eigin getu er framsýn, það er snýst um hverju maður telur sig geta
áorkað í framtíðinni, á meðan sjálfsálit er baksýnt: snýst um hverju maður telur sig
hafa áorkað í fortíðinni af þeim markmiðum sem maður hefði kosið að ná. P getur
þannig til dæmis haft lítið sjálfsálit varðandi V á sviði x (t.d. núverandi málakunnáttu)
þótt P hafi mikla trú á eigin getu á sama sviði (telji sig geta lært ný mál ef hún þarf á
því að halda í framtíðinni) – eða öfugt: P getur haft mikið álit á núverandi málakunn-
áttu sinni en litla trú á eigin getu til að geta bætt við hana í framtíðinni (t.d. vegna þess
að hún sé orðin of gömul til að læra ný mál). Hvort sem þessi skilmerki eru ástæðan
eða eitthvað annað þá er staðreyndin sú að reynslurannsóknir hafa haldið áfram að
staðfesta megintilgátu Bandura á sama tíma og kenningar um gildi sterks sjálfsálits
hafa misst flugið (Kristján Kristjánsson, 2010).
sÖgulEgAr og hEimspEkilEgAr forsEndur
Til að skilja aðdráttarafl kenninga á borð við kenningu Bandura um trú á eigin getu –
en jafnframt til að átta sig á fræðilegum og aðferðafræðilegum vanköntum þeirra – er
nauðsynlegt að líta um öxl í sögu hugmynda okkar um sjálf okkur og hvað það er í fari
okkar sem ræður gengi okkar í námi, starfi og lífi.