Uppeldi og menntun - 01.07.2012, Side 129

Uppeldi og menntUn/icelandic JoUrnal of edUcation 21(2) 2012 129
gUðrún alda HarðardÓttir og kriStJÁn kriStJÁnSSon
eigin framkvæmda þegar hún fer inn í miðjan barnahópinn en ekki síður þegar hún
fer frá hópnum til að skoða ljónamyndina. Lísa hafði barnahópinn sem fyrirmyndir
og hvatningin var ljónaáhugi hennar og kennarinn notaði hann markvisst til að hvetja
Lísu til þátttöku.
ÞrAutAráð EðA Þjóðráð?
Dæmin í kaflanum hér að ofan voru tekin til að sýna hvernig hægt er að ráða í trú
leikskólabarna á eigin getu með aðferðum uppeldisfræðilegrar skráningar. Því verður
ekki haldið fram að þessi greining, eins og hún var sett fram hér, teljist fullnægjandi til
að „kvarða“ trú á eigin getu til aðgerðabundinnar nýtingar í fylgnirannsóknum (milli
trúar á eigin getu og annarra breyta) í anda Bandura. Tilgangurinn var enda eingöngu
sá að benda á „þrautaráð“ sem hægt er að nota þegar sjálfsmatsprófin þrýtur, það
er að segja að sýna fram á að rannsóknir á trú leikskólabarna á eigin getu séu engin
frágangssök þótt málþroski þeirra leyfi ekki viðteknar rannsóknaraðferðir. En ef til
vill höfum við þar tekið of grunnt í árinni; ef til vill er „þrautaráðið“ í rannsókn á leik-
skólabörnum einmitt „þjóðráð“ í rannsóknum á fullorðnum. Hyggjum nánar að þeim
möguleika.
Í kaflanum um heimspekilegar forsendur hér að framan var staðhæft að ef það sem
talið er skipta máli í rannsókn er ekki hlutlæg ferli heldur „safn hugmynda“ hljóti að
mega grennslast eftir slíkum hugmyndum með einföldum sjálfsmatsprófum, til dæmis
spurningalistum. En málið er ekki alveg svona einfalt og borðleggjandi, eins og skýra
má með samanburðardæmi: Hughyggjumenn um hamingjumælingar (sem telja
hamingju það sama og upplifaða ánægju) hafa löngum talið sig betur setta, aðferða-
fræðilega, en hluthyggjumenn um hamingjumælingar (sem telja hamingju byggjast
á hlutlægri farsæld) – enda geti hinir fyrrnefndu einfaldlega spurt fólk að því hversu
ánægt það sé. Megnið af félagsfræðilegum hamingjumælingum er raunar byggt á
slíkri hughyggju um jafnt eðli hamingjunnar sem mælingu hennar. Þegar spyrjandi
frá Gallup hringir í okkur um kvöldmatarleytið og spyr: „Hversu ánægð(ur) ertu með
þann árangur sem þú telur þig hafa náð í lífinu?“ liggur þess konar hughyggja til
grundvallar. Meinið er hins vegar að það hefur komið í ljós að allt að 60% munur getur
verið á svörum fólks við slíkri spurningu eftir því hvernig það er fyrirkallað: Sá sem er
nýbúinn að rífast við konuna sína eða smakka á ofpipruðum steikarbita kann að svara
því að hann sé hundóánægður með líf sitt í heild en hinn, sem fann fjúkandi fimm-
þúsundkall á götunni fyrr um daginn, að hann telji líf sitt í heild vel lukkað (Haybron,
2008). Dan Haybron, sem sjálfur er mikill hughyggjumaður um eðli hamingjunnar,
telur þannig að jafnvel hughyggjukenningar krefjist hlutlægra mælikvarða sem taka
ekki bara svör fólks hér og nú sem heilagan sannleika.
Vandinn sem hér er vakið máls á er miklu víðfeðmari en sem nemur kenningum um
hamingjuna og mælingar hennar. Um er að ræða þann almenna vanda sem kenndur
hefur verið við „affective ignorance“; vanþekkingu okkar á ekki aðeins því hver við
sjálf erum inn við beinið heldur hverjar hugmyndir okkar og tilfinningar um þetta
sjálf í raun eru. Ljóðlínur nýrómantíska skáldsins Sigurðar Grímssonar (1922), „Mér