Uppeldi og menntun - 01.07.2012, Síða 141

Uppeldi og menntUn/icelandic JoUrnal of edUcation 21(2) 2012 141
gUðrún geirSdÓttir
viðhalda mörkum (e. boundaries) milli hópa (t.d. kynja, stétta og kynþátta) en stýring
vísar til samþykktra samskipta innan hvers flokks eða heildar (Bernstein, 2000).
Bernstein notar hugtakið flokkun til að útskýra frekar tengsl milli flokka þar sem
flokkur (e. category) getur vísað til hópa jafnt sem starfsemi af einhverju tagi. Sam-
kvæmt Bernstein felst sérstaða hvers flokks ekki í sérstakri innri uppbyggingu hans
heldur verður hún til við greiningu hans frá öðrum (dæmi: sérstöðu kvenna sem
flokks er þannig ekki hægt að skilgreina nema út frá tengslum þeirra við flokkinn
karlar). Flokkun vísar því til tengslanna milli flokka eða heilda og þess þýðingarmikla
svæðis sem afmarkar einn flokk frá öðrum. Það er þessi afmörkun flokka sem ræður
úrslitum um flæði orðræðu milli þeirra og það flæði – eða réttara sagt skortur á því
flæði, þögnin – er merki um valdastöðu flokka. Flokkun getur verið sterk eða veik eftir
því hversu mikil afmörkun flokkanna er. Sterk flokkun (C+)¹ lýsir aðstæðum þar sem
afmörkun flokka eða eininga er mikil, flæði orðræðu er takmarkað og hver flokkur
hefur sérstaka ímynd (e. identity), þ.e. telur sig vera ólíkan öllum öðrum. Veik flokkun
(C–) vísar hins vegar til aðstæðna þar sem flokkarnir eru ekki eins skýrt afmarkaðir
hver frá öðrum og sérstaða flokksins er síður skýr. Bernstein bendir á eðlisfræði sem
dæmi um háskólagrein með sterka flokkun. Greinin ber með sér sterka orðræðu, þ.e.
sú þekking sem greinin fjallar um er skýrt afmörkuð frá sviðum annarra greina og
almenn sátt ríkir um það hvað telst vera eðlisfræði og hvað ekki (Bernstein, 2000).
Aðrar greinar, t.d. atvinnulífsfræði eða kynjafræði, hafa veika flokkun, þ.e. ekki er
endilega ljóst hvað fellur undir þekkingarsvið þeirra greina og hvað skilur þær frá
skyldum háskólagreinum. Þar sem afmörkun flokka er til marks um vald myndi eðlis-
fræði flokkast undir valdamikla háskólagrein en hinar tvær teljast vera valdaminni.
Hugtakið umgerð byggist, eins og fyrr segir, á hugmyndum Bernsteins um stýringu
sem hann nýtir til að greina ólíka samskiptahætti í uppeldis- og kennsluaðstæðum (e.
pedagogic practice) í sinni víðustu merkingu. Hugtakið umgerð snýst um að skil-
greina hver ræður hverju í þeim samskiptum. Þó hugtakinu umgerð sé hér (og oftast)
beitt á hefðbundið skólaumhverfi vísar það til samskipta af öllu tagi, t.d. samskipta
læknis og sjúklings. Það vísar til þess hversu mikla stjórn kennarar og nemendur hafa
á vali og skipulagi þekkingar svo og hraða yfirferðar (Bernstein, 1971). Þar sem um-
gerð er sterk (F+) er það kennarinn sem stýrir kennslu og samskiptum í skólastofunni.
Hann ræður vali inntaks, skipulagi kennslunnar, samskiptum og metur það hvaða
þekking telst viðurkennd. Veik umgerð (F–) lýsir aftur á móti samskiptum eða skóla-
starfi þar sem nemendur virðast hafa meira um eigið nám að segja og fá að ráða því að
einhverju leyti við hvað þeir fást, hvenær og/eða hvernig.
Samkvæmt Bernstein er hægt að greina tvenns konar regluverk (e. systems of rules)
sem stjórnast af umgerðinni. Fyrra regluverkið nær til þeirra samskipta sem eiga sér
stað í uppeldi og kennslu og væntinga um framkomu og hegðun. Þetta regluverk
kallar Bernstein stýrandi orðræðu (e. regulative discourse). Stýrandi orðræða ber með
sér þær reglur sem gilda í viðkomandi uppeldisaðstæðum um hegðun og framkomu,
venjur og gildismat svo og viðurkennda mannkosti. Hitt regluverkið snýr að þekk-
ingu, vali hennar, niðurröðun, hraða yfirferðar og viðmiðum um það sem telst gild
þekking. Þessar reglur kallar Bernstein kennsluorðræðu (e. instructional discourse) og
er hún ætíð háð þeirri stýrandi (Bernstein, 2000).