Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2002, Blaðsíða 7

STAÐLEYSUR GÓÐAR OGILLAR
um þann veruleika sem vísindi samtímans segja rétt handan við hornið
og kemst að þeirri niðurstöðu að þar sé um gerð staðleysu að ræða. Stað-
leysa samtímavísinda er svo sem ekki ný, en fyrst nú, með því að vísindi
og viðskipti eru orðin nátengd, hefur vísindastaðleysan öðlast þjóðfé-
lagslegt vægi og kemur jafnvel í stað þjóðfélagskenninga. Hún er í senn
sannfærandi og viðsjárverð og Jón heldur því ffam að hún eigi margt
skylt við stjómmálakenningar 20. aldar sem misst hafa líf sitt og lit og
megi jafnvel kallast arftaki þeirra.
I grein sinni lýsir Benedikt Hjartarson þeirri andstöðu við útópíska
hugsun sem kemur fram í skrifum póstmódernista og greinir þar nýtt af-
brigði menningargagnrýni sem kenna má við heterótópíu. Hann bendir
einnig á að margvíslegar leifar staðleysuhugsunar er að finna í þjóðfélags-
gagnrýni póstmódernista jafnvel þó að þeir telji sig hafa snúið baki við
staðleysunni. Gottskálk Jensson teygir sig lengra aftur í tímann í lestri
sínum á Antígónu Sófóklesar. Hann fjallar jöfnum höndum um leikritið,
túlkun þess og tvær íslenskar uppfærslur á því. Umræðan sem skapaðist í
kringum þessar tvær sviðsetningar var býsna ólík en sú fyrri varð upp-
spretta talsverðra vangavelma í blöðum um klassíska þjóðfélagsgagnrýni
bókmennta. Anttgóna er að því leyti skyld staðleysubókmenntum að hún
segir hroðalega sögu þess þegar reynt er að þröngva atburðum í mót
reglukerfis án þess að skeyta um afleiðingamar. Umfjöllunarefhi Sumar-
liða Isleifssonar er sælueyjan í norðri og andstæða hennar, helvítið á hjara
veraldar, en hann skrifar um staðleysmmynd Islands í ferðabókum, ferða-
auglýsingum og íslandslýsingum fyrr á öldum og í íslenskum samtíma.
Sumarliði sýnir hvemig umfjöllun um Island, lofsamleg jafht sem haturs-
fiiU, hefur í raun lítið breyst í tímans rás.
Auk frumsömdu greinanna sjö birtum \áð nýjar þýðingar á köflum úr
verkum þriggja heimspekinga, Frakkanna Gilles Deleuze og Michels
Foucault og Bandaríkjamannsins Roberts Nozick. Greinar Foucaults og
Deleuze em hvor með sínum hætti greining á samtímasamfélagi og þró-
un þess frá samfélögum fortíðar sem annarsvegar einkenndust af ögun
(frekar en stýringu), en hinsvegar af staðbindingu og línulegri framvindu
frekar en samhliða og óstaðbundinni samstillingu. Birtur er kafli úr
frægu riti Nozicks Stjómleysi, ríki og staðleysa þar sem hann lýsir rökleg-
um forsendum staðleysu. Nozick heldur þ\ í fram að sú eina tegund stað-
leysu sem hægt sé að færa sannfærandi rök fyrir sé þjóðfélag lágríkisins,
þar sem ríkisvaldið er bundið við mjög takmarkaða grundvallarstarfsemi.
5