Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2002, Blaðsíða 85

STAÐLAUSIR STAÐIR
sundrað borgarrýminu og margfaldað þær veilur sem hann einsetti sér
að uppræta.
Þessi gagnrýni vegur að sjálfum undirstöðum útópíunnar, sem er sam-
ofin mynd borgarinnar allt frá upphafi. Tengsl borgarinnar og útópíunn-
ar birtast með ólíkum hætti allt frá Utópíu Mores ffá árinu 1516, sem
samanstendur af 54 borgum sem allar eru mótaðar eftir sama fullkomna
rúmffæðilega skipulaginu34 og Sólborg Campanella (Civitas Solis, 1623)
til samtíma okkar. Ennfremur má rekja þau tengsl sem hér um ræðir aft-
ur til fyrirmynda Mores, ekki síst til Ríkis Platons, þar sem brugðið er
upp ímynd hins fullkomna borgríkis. Megi greina ákveðið rof frá slíkum
borgarútópíum í þeirri náttúrulegu útópíu sem verður ríkjandi á 18. öld,
þar sem hið útópíska ímyndunarafl birtist í auknum mæli í endursköpun
á ffumstæðri eða forsögulegri einingu manns og náttúru í andstöðu við
úrkynjað og siðmenntað samfélag nútímans,35 þá markar vöxtur stór-
borgarinnar í kjölfar iðnvæðingar endurkomu borgarútópíunnar af
auknum krafti. Nútímastórborgin verður í senn að myndrænni ímynd og
tilraunasvæði módermskrar útópíu, líkt og kemur ffam með einna
skýrustum hætti í útópísku borgarskipulagi funksjónalismans, þar sem
rúmfræðinni er ætlað að leiða þegnana „á vit stærðfræðilegrar reglu-
festu“ sem liggur „handan við þá hendingu“ og óreiðu sem talin er ein-
kenna borgir samtímans.36
Eina róttækustu gagnrýni póstmódemismans á borgarskipulag fúnk-
sjónalismans er að finna í skrifum og gjömingum sitúasjónistahreyfing-
arinnar í Frakklandi á árunum 1952-1969.3 Sitúasjónistar sóttu einkum
34 Sjá nánar um tengsl rúmfræði og borgarskipulags út ffá sögu útópíunnar: J. Roudaut
(1990) bls. 125-144.
35 Þessi hvörf í sögu útópískrar hugsunar eru alla jafna rakin til kenninga Jeans-Jacqu-
es Rousseau. Sjá nánar: J. N. Shklar (1994) ogj. Garber (1992) bls. 20-22.
36 Le Corbusier (2002).
37 I upphafi störfuðu þeir listamenn sem síðar áttu efdr að mynda kjamann í umræddri
hreyfingu undir merkjum s.k. „lettrisma“ (af ffanska orðinu „lettre“, þ.e. „bókstaf-
ur“), bókmenntahreyfingar sem stofnuð var af ffanska rithöfundinum Isidore Isou,
sem jafnframt var forsprakld hreyfingarinnar, árið 1946. Lettristar leituðust við að
þróa áffam hugmyndir ffamúrstefnuhreyfinganna fyrr á öldinni, ekki síst hugmynd-
ir dadaista um s.k. „hljóðljóð“ (sjá nánar: F. T. Marinetti o.fl. (2001) bls. 301-375),
í því skyni að frelsa orð og bókstafi undan hefðbundnu merkingargildi þeirra með
sköpun merkingarlausra hljóðrænna samsetninga. Eftir ágreining klauf hópur yngri
hstamanna sig út úr hreyfingunni árið 1952 og stofnaði s.k. „byltingarsinnaðan
lettrisma“ eða ,„\lþjóðasamtök lettrismans“, en það var ekki fyrr en árið 1957 sem
Alþjóðasamtök sitúasjónismans voru formlega stofhuð. Þá rann umræddur hópur
83