Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2002, Page 108

GOTTSKALK Þ. JENSSON
sem fjandmaðurinn standi utan ríkisins, er oftar um að ræða öfl innan
ríkisins sem ekki hefur tekist að bæla og halda niðri. Það eru Ant-
ígónurnar heima fyrir sem eru erfiðastar x iðfangs. Engin ástæða er held-
ur til, sérstaklega ekki nú í upphafi tuttugustu og fyrstu aldar, að halda
utan við þessa mynd fjölþjóðlegum h,TÍrtækjum sem mörg hver eru orð-
in svo umsvifamikil að þau lúta sömu lögmálum og ríki. Þau eru kannski
hinar einu sönnu útópíur, þar sem þau eru í raun landlaus ríki.
Pennateikning Cocteaus er kannski skýrasta táknið fyrir þann lestur
sem Antígóna hefur fengið á tuttugustu öld, sem er bæði einfaldaður og
hegelskur í eðli sínu. Það er eins og búið sé að tæma hið sértæka aþenska
innihald úr verkinu og efdr standa einfaldar útlínur einhverrar frum-
byggingar, strúktúrs, sem síðan má yfirfæra almennt \dir á baráttu ein-
staklingsins við ríldð í sínu besta ástandi, útópíuna, undir hvaða for-
merkjum sem hún starfar. Roland Barthes heldur þ\í fram að slík
meðferð texta sé það sem skapi og skilgreini goðsögur. Fyrst er textinn
eða táknið tæmt af merldngu og einfaldað þar til eftir stendur eitthvað
sem hægt er að segja í einu orði, í þessu tilviki „útópía“, síðan er þetta
einfaldaða innihald látið vísa til annars og myndar nýtt tákn sem þó
stendur í djúpu en að mestu leyti ómeðvituðu samhengi við hið upphaf-
lega tákn, textann Antígónu eftir Sófókles.12
Þannig stendur myndin af Antígónu og Kreoni fy’rir viðnám einstak-
lingsins gegn ríkinu þegar það fer offari, ríkinu í sínu besta ástandi. I
slíkum goðsögum er ríkið oftast steypt í mót miðaldra karls og borgar-
inn/einstaklingurinn gerður að ungri stúlku. Dauði kvenmyndarinnar
virðist þá óhjákvæmilegur og nauðsynleg aðgerð til þess að koma á
nýjum skilningi á ríkinu eða endurreisa hinn hefðbundna skilning. I
grísk-rómverskri goðafræði er dauði fagurrar prinsessu gjarnan forleik-
ur eða eftirmáli styrjaldar eða pólitískra byltinga. T.d. þarf að fórna If-
ígeníu í AIis til þess að vinda lægi og gríski herinn geti siglt til Tróju, og
í lok sama stríðs verður að fórna Pólýxenu á gröf Akkillesar til þess að
herinn geti siglt heim. I rómverskum goðsögum er dauði fagurrar konu
undanfari mikilvægra breytinga í sögu og stjórnarháttum Rómar. Dauði
Dídóar herðir Eneas í áformum sínum um stofnun Róinar, sjálfsmorð
Lúcretíu eftir nauðgunina stappar stálinu í Brútus og félaga og réttlætir
þá pólitísku aðgerð að reka síðasta konunginn, nauðgarann sjálfan, frá
12 Kenningin er sett fram í ritgerðinni „Le Mnhe aujourd’hui" („Goðsagan í dag“)
sem kom út 1957; ensk þýðing í Barthes 1974, bls. 109-159.
106