Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2002, Page 130

SUMARLIÐI R. ÍSLEIFSSON
eotýpa); það má ef til vill kalla gagnmynd. Þetta er þó hreint ekki algilt
eins og nefnt hefur verið hér að framan. I upphafi þessarar greinar var
fjallað um lýsingu danskra blaðamanna sem komu í stutta heimsókn til
Islands. Lýsingin bar einkum keim af þrennu, ofgnóttarsamfélagi, frjálsu
samfélagi náttúrubama og tdirburðasamfélagi andans. Þessi málflutn-
ingur er ekki nýr af nálinni, enda er frásögnin mjög í anda lýsinga sem
urðu algengar með stórauknum ferðalögum á sjöunda og áttunda áratug
síðustu aldar, en þær hafa gjarnan snúist um ofgnótt af öllu sem hugur-
inn gimist, hvort sem um er að ræða mat, drykk, sól, sand eða „sex“.
Fræðimaðurinn Alary Louise Pratt staðhæfir að þá hafi einmitt verið far-
ið að „matreiða“ ýmsa ferðamannastaði á útópískan hátt og ráðandi hafi
orðið „exoticist visions of plentitude and paradise“.33 Því má vel segja að
ferðamannaiðnaðurinn hafi eflt stórlega þátt útópískra hugmynda í dag-
legu lífi almennings í iðnvæddum hluta heimsins. Hinu er ekki að neita
að umrædd frásögn Dananna á sér margar samsvaranir í eldri Is-
landslýsingum, enda byggir hún á útópískum hugmynduni sein rekja má
aftur í gráa fomeskju svo sem þegar hefur verið getið.
Textinn í bæklingi Flugleiða er, eins og áður segir, skrifaður af dönsk-
um blaðamönnum sem komu til landsins, væntanlega í boði félagsins, en
hann er gefinn út af Flugleiðum, líklega með stuðningi Ferðamálaráðs.
Hér birtist því ekki einungis mynd annarra af okkur, „heterostereotýpa“,
heldur líka tiltekin sjálfsmynd eða „autostereotýpa“ sem hefar skýr út-
ópísk einkenni. Annað dæmi um slíka mynd sem varla verður lengur
greint hvort er „heterostereotýpa“ eða „autostereotýpa“ er hin opinbera
ímynd þjóðarinnar, sú mynd sem birtist í áramóta- og 17.-júní ræðum
ráðamanna. Sú mynd er skilgetið afk\-æmi útópíunnar um Hellas norð-
ursins. I nýlegri grein í þýska tímaritinu Spiegel er fjallað um Island á
þessum nótum og byggt á viðtölum \úð ýmsa þjóðkunna Islendinga. Þar
er lögð áhersla á andlegt atgend þjóðarinnar. Hvergi miðað við höfða-
tölu eru fleiri með stúdentspróf, hvergi fleiri töhnr og nettengingar,
hvergi fleiri farsímar, hvergi gefnar út fleiri bækur, hvergi fara fleiri í
leikhús eða óperu, hvergi ferðast fleiri til útlanda. Gallinn er að vísu sá
að þetta er ekki alltaf ljóst erlendis, eins og einn tdðmælenda Spiegels tók
ffarn, því að við erum ekki alltaf með í alþjóðlegum tölffæðiyfirlinun! En
ekki er nóg með þetta. Islendingar eru heiinsveldi í bókmenntum, eins
33 Pratt, Mary Louise, ImperialEyes. Travel Writingand Transculturation, London 1992,
bls. 221.
128