Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2002, Blaðsíða 69

DAUÐI OG ÓTÍMABÆR UPPRISA STAÐLEYSUNNAR
að umræða um list verður óaðskiljanlegur hluti af listahugtakinu. Við
höfum ekki lengur þolinmæði gagnvart upphafinni hugmynd um listir
og þaðan af síður gagnvart ydirlýsingum um hina einu réttu listastefnu
eða á einhvern hátt hið eina rétta í listum. List verður tilraun með svið
og þanþol listrænnar hugsunar og skynjunar, leið tdl að hafna ekki síður
en til að velja.24
Þannig má líkja grundvallarþáttum vísindalegrar orðræðu við orð-
ræðu stjómmála og lista. Þessi lýsing á vísindum jafngildir þó ekki þeirri
skoðun að vísindin fáist við „félagslegan veruleika“ frekar en „náttúrleg-
an veruleika“ og þaðan af síður þeirri hugmynd að vísindi séu í eðli sínu
pólitískt tæki. Hún gerir hinsvegar ráð fýrir því að vísindi hafi djúpstætt
félagslegt hlutverk. Þetta hlutverk breytir ekki því að vísindi eru sjálf-
stæð og margbrotin og þurfa enga utanaðkomandi réttlætingu. Ef vís-
indin fást við staðreyndir fremur en verðmæti er það ekki verufræðileg
lýsing á þeim hlutum sem þau rannsaka heldur lýsing á aðferðaffæðilegri
nálgun þeirra. Vísindi eru ekki óháð verðmætadómum ffekar en listir
eða stjómmál, þau em í grundvallaratriðum háð dómum og almennum
viðhorfum um réttlætd, gæði og um hvað samfélagið eigi að snúast.
Vísindi þarf stöðugt að laga betur að kröfum og umhverfi markaðar-
ins. Vísindi þurfa að vera samkeppnishæf á markaði, þau verða að skila
af sér afurðum sem hafa ekki aðeins vísindalegt gildi og standast tdl
lengdar, heldur þurfa þessar afurðir líka, ef vel á að vera að hafa mark-
aðslegt verðmætd. En hvaða breytingar á orðræðu vísindanna hefur þetta
í för með sér? Margt bendir tdl að með markaðsvæðingu vísinda aukist
mjög tilhneiging til að tengja vísindi við félagslegar ffamfarir. Eign á vís-
indalegum niðurstöðum hefur markaðslegt verðmæti vegna þess að nið-
urstöðumar geta leitt til framleiðslu verðmætrar vöm, það er að segja
vöm sem menn telja að verði til þess að ákveðin vandamál hverfi. Þannig
má sjá hvemig vísindin þarfnast staðleysunnar á nýjan leik. \ erðmæti
hins vísindalega vamings liggur í því að hann gerbreytdr möguleikum
manna á að stjórna lífi sínu. Þannig tekur staðleysan á sig nýja mynd, fær
á sig form vöm sem hægt er að skilgreina með auðveldum hættd og sem
þrífst á markaði eins og allar aðrar vörur.
Miðlægur gagnagrunnur á heilbrigðissviði er gott og nærtækt dæmi
um þetta hér á Islandi. Fyrirtækið sem fengið hefur einkaleyfi til að
24 Sjá Morgunblaðið 25. september 1996, „Heimur listaverkanna og endalok listar-
innar“, viðtal Jóns Olafssonar við Arthur Danto.
67