Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2002, Blaðsíða 128

SUMARLIÐI R. ÍSLEIFSSON
henni var líka yfirleitt lýst svo að þar væri óbúandi sökum hins mikla
kulda. Samkvæmt kenningunni gat því vart nokkurt líf þrifist á þessmn
slóðum, eins og þýski fræðimaðurinn Rudolf Simek hefur bent á. Og
væri þar eitthvað líf, hlutu það að vera skrímsli og furðuverur ifemur en
fólk.27
Þessi viðhorf til norðursins voru ríkjandi allt fram á 18. öld í Mið- og
Suður-Evrópu og voru vitaskuld lituð af blóðugum ferli norrænna
manna suður Evrópu á miðöldum. Franski heimspeldngurinn Mont-
esquieu átti þátt í að breyta þessum viðhorfum og tileinka bæði norðri
og suðri nýja eiginleika, þar sem nánast var skipt um hlutverk. Norðrið
varð jákvætt en suðrið neikvætt, norðrið varð traust en suðrið svikult,
norðrið elskaði frelsið en þrælslundin ríkti í suðrinu, kuldi og erfiðar að-
stæður öguðu og hvöttu til framkvæmdasemi en hitinn í suðrinu gerði
menn daufa og duglausa.28 Mátt þessara hugmtmda sjáum við skýrt enn
þann dag í dag, hvort sem er á heimsvísu eða innan einstakra landa.
Hér að framan hefur verið bent á að staða Islands hafi gert það að
kjörnum útópískum vettvangi. En þessi skýring er samt ekki fullnægj-
andi. Eins og dæmin hér að framan gefa til kynna eru umfjallanir um Is-
land afar ólíkar, þó að þær séu frá svipuðum tíma. Bandaríski fræðimað-
urinn H. Arnold Barton hefur kannað ferðalýsingar frá Norðurlöndum
á síðari hluta 18. aldar og upphafi 19. aldar. Niðurstaða hans er meðal
annars sú, sem kannski kemur engum á óvart, að í þessum frásögnum
birtist ekki síður persónulegur og menningarlegur bakgrunnur höfund-
anna en það sem þeir sáu og reyndu í verunni; þessar ferðalýsingar gefi
því mikilsverðar upplýsingar um hugmyndir og stöðu ferðalanganna, svo
og tímabilið sem þeir lifðu á.29 Með öðrum orðum: Uppruni og menn-
ingarlegur bakgrunnur, þjóðfélagsstaða, svo og persónuleg, sq’órnmála-
leg og trúarleg viðhorf hafa áhrif á hvernig fjallað er um tiltekið við-
fangsefni. Þau viðhorf birtast samhliða umfjöllun um viðfangsefnið og
gefa því mismunandi lit og smndum fer svo að viðfangsefnið hverfur al-
gerlega undir þykku litarlagi.
27 Simek, Rudolf, Erde und Kosmos im Mittelalter. Das Weltbild vor Kolumbus, Miinchen
1992, bls. 89. Sjá einnig L'ymagine del mondo, Napólí 1977, bls. 132-133.
28 Montesquieu, Charles Louis, Om lovenes dnd I. Þýðandi: Merete Klenow With,
Kaupmannahöfri 1998, bls. 247 og víðar.
29 Barton, H. Arnold, Nonhem Arcadia. Foreign Travellers in Scandinavia, 1765-1815,
Southem Illinois 1998, bls. 4.
126