Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2002, Blaðsíða 105

TRAGEDIA UTOPIUNNAR
landss\ikurum, opinbera útför með sama hætti og hetjum ríkisins, held-
ur verður að svívirða lík þeirra öðrum til viðvörunar (línur 194—214).
Sú hugmynd að ríkið sé allt, sem Kreon lætur stjómast af þangað til
honum verða ljósar afleiðingamar, er útópísk í skilningi Thomasar
More, þ.e.a.s. hugmynd um ríkið í sínu besta og fullkomnasta ástandi.
En ólíkt More trúir Kreon því um tíma að draumurinn geti ræst og rík-
ið geti náð sínu besta ástandi í Þebu: „Eitt er víst: vor borg, hún er vor
sanna gæfu-gnoð, og aðeins þá er gott til vina, þegar segl er sátt við kjöl.
Slík er mín stjómarstefna vorri þjóð í hag“ (línur 188-191); „Þeim sem
ríkið fal hið hæsta vald, skal hlýtt í stóm og smáu, jafnt hvort rétt er eða
rangt“ (línur 665-667); „Auðsveip hlýðni bjargar hundmðum af góðum
drengjum. Því skal virða landsins lög; þau mun ég trúr í heiðri hafa ...
þeim bregzt ég aldrei“ (línur 675-678). En til þess að raungera þessa
hugsjón verður hann að vanrækja skyldur sínar við ættina og trúarbrögð-
in - sem hann og aðrir í ríkinu hafa erft af fyrri kynslóðum - auk þess að
misbjóða eigin tilfinningum: „Þótt sé hún [Antígóna] minnar systur
bam, og jafnvel þótt hún væri bezt til vildar mér og kærst af þeim sem
við minn arin blóta Seif, hún skyldi þó fá þyngstu refsing“ (línur
486-489). Vegna þess að átökin em þannig ekki síður í hans eigin per-
sónu, en milli hans og Antígónu, verður hann að forherða sig og af-
skræma tilfinningar sínar.
Séð frá þessu sjónarhomi, má því segja að leikrit Sófóklesar fjalh um
það hvaða erfiðleikum útópistinn mætir í sjálfum sér og öðmm þegar
hann kemst til valda í ríki sem á sér stað. I persónu Antígónu sem hvorki
stjórnast af eiginhagsmunum eða valdagræðgi hittir útópía Kreons fyrir
siðferðið og réttlætið. Antígóna ber ffam kröftug mótmæli og sýnir með
dauða sínum að sú hugsjón að ríkið stefrii að fullkomnun sinni, sínu
besta ástandi - snurðulausri framkvæmd valdboða og snurðulausum
rekstri stofnana þess - er hvorki réttlát né siðferðisleg. Ríkið má ekki ná
slíku ástandi á kosmað hefðarinnar og þess sem þegnunum er heilagt.
Og það er skylda þegnanna að stunda andóf þegar ríkið fer offari. En
-•kntígóna hittir líka f\TÍr í Kreon réttlæti ríkisins sem gerir almennar
kröfur um hlýðni til þegnanna og refsar þeim - sama hver á í hlut -
brjóti þeir gegn lögum og siðferði. Réttlætið á að vera blint og allir jafn-
ir fyrir lögtun, og þá skiptir ekki máli hvort nákominn bróðir á í hlut eða
óskvddur.
Einhverjum gæti þótt of langt gengið að kalla Kreon útópista, einung-
io3