Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2002, Blaðsíða 141

UM ÖNNUR RÝMI
vægt viðfangsefni undir lok 18. aldar; en það er ekki fyrr en á 19. öld sem
menn taka til við að færa kirkjugarðana í útborgirnar. Kirkjugarðarnir
eru ekki lengur hluti af helgu og ódauðlegu andrúmslofti miðborgarinn-
ar, heldur „hin borgin“, þar sem hver einasta fjölskylda á sinn myrka
dvalarstað.
Lögmál þrjú. Heterótópían megnar að draga saman á einum raun-
verulegum stað mörg rými, margar staðsemingar sem eru í eðli sínu
ósamrýmanlegar. Með þessum hætti bregður leikhúsið upp á rétthymdu
sviðinu heilli runu staða sem eru hver öðrum framandi; það er með þess-
um hætti sem rétthyrndur kvikmyndasalurinn er afar forvimilegur, en í
botni hans má sjá hvemig þrívítt rými varpast á tvívítt tjald. Elsta dæm-
ið um slíkar heterótópíur í mynd þverstæðukenndra staðseminga er þó
e.t.v. garðurinn. Það má ekki gleyma því að garðurinn, þetta undraverða
sköpunarverk sem orðið er ævafomt, hafði mjög djúpa og líkt og lag-
skipta merkingu í Ausmrlöndum. Hinn hefðbundni garður Persanna var
heilagt rými sem varð að sameina innan rétthymings síns fjóra hluta sem
vom táknmyndir heimshornanna fjögurra, ásamt rými sem var enn heil-
agra en hin og stóð í miðju hans eins og miðdepill eða nafli heimsins
(hér vom laugin og gosbmnnurinn); og allur gróðurinn í garðinum varð
að dreifast um þetta rými, þessa smækkuðu ímynd heimsins. Hvað við-
víkur teppunum, þá vom þau upphaflega endurgerðir garðanna. Garð-
urinn er teppi þar sem heimurinn í heild öðlast táknræna fullkomnun
sína og teppið er einskonar hreyfanlegur garður innan rýmisins. Garð-
urinn er smæsti skiki heimsins og um leið heimurinn í heild. Allt frá
upphafi fomaldar er garðurinn einskonar glaðvær og alltumfykjandi het-
erótópía sem breiðist út um heiminn (héðan em dýragarðar okkar ætt-
aðir).
Lögmál fjögur. Heterótópíumar em yfirleitt bundnar við niðursneið-
ingu tímans, þ.e.a.s. þær opnast inn í það sem í beinu samræmi mætti
kalla heterókróníur.'1 Heterótópían öðlast fulla virkni þegar mennirnir
em með einhverjum hætti slimir úr öllum tengslum við hefðbundinn
tíma sinn. Af þessu má sjá að kirkjugarðurinn er mjög svo heterótópísk-
ur staður, þ\i kirkjugarðurinn hefst með þeirri undarlegu heterókróníu
5 „Heterókrónía“, fr. „hétérochronie“; myndað úr grísku orðstofhunum „heteros“
(„annar“) og „khronos", sem merkir „tími“. Hugtakið lýsir þ\i hvemig tíminn, engu
síðrn- en rýmið, er ávallt sundurleitur, flókið safh hugmynda og skynjana. Með hhð-
sjón af hugtakinu „staðbrigði“ mætti hér e.t.v. tala um „tímabrigði" á íslensku.
J39