Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2002, Blaðsíða 121

FYRIRM'i'XDARSAMFELAGIÐ ISLAND
útópía þó notað sem samheiti um f\TÍrmyTidarsamfélög hér á eftir, enda
virðist það hafa tíðkast hér á landi.
Þeir Kumar og Davis hafa skilgreint ýmsar aðrar gerðir fyrirmyndar-
samfélaga. Samkvæmt hinum síðamefhda em þau helstu þessi: Ofgnótt-
arsamfélagið (Cockaygné) þar sem allir lifa í vellystingum án nokkurrar
fyrirhafiiar; arkadía, sem einkennist af því að íbúarnir lifa frumstæðu h'fi
í samræmi við náttúrana á því sem hún hefur upp á að bjóða; hið siðferði-
lega fyrirmyndarrtki (The Petfect Moral Commomvealth) byggt á siðferðis-
styrk íbúanna; þúsundáraríkið (The Millennium) sem boðar paradís á
jörðu fiTÍr guðlega forsjón, og loks útópían.4 Krishan Kumar gengur út
ffá svipaðri skiptingu en hún er þó fjölbreyttari: Gullöldin (The Golden
Age), fyrirmyndarborgin (The Ideal City) sem hafði fomgrísku borgríkin
sem fyrirmynd, paradís, þúsundáraríkið og klausturlífið (The Monastic Id-
eal)é Báðir höfundar sýna fram á innbyrðis tengsl ofangreindra „samfé-
laga“. Rétt er einnig að nefna að þessar eldri gerðir útópískra hugmynda
hafa þrifist og daffiað við hlið hinnar eiginlegu útópíu6 og em raunar
allsráðandi í erlendum ritum um Island allt til okkar daga.
ísland sem fyrirmyndarsamfélag
Þess em fjölmörg dæmi að íslandi hafi verið lýst sem fyrirmyTidarsamfé-
lagi eða að minnsta kosti að landið hafi mörg einkenni þess. Tökum
nokkur dæmi. Strax í fyrstu Islandslýsingunni sem þekkt er, Is-
landslýsingu Adams ffá Brimum ffá ofanverðri 11. öld, er landinu lýst
sem eins konar samblandi af arkadíu og þúsundárartkinu. Adam kveður
Islendinga lifa einföldu lífi og nánast heilögu enda búi þeir með fénaði
sínum í jarðhýsum hkt og ffelsarinn. Adam staðhæfir einnig að Islend-
foil to the existing society, but as a society in full operation in which we are invited
vicariously to participate“. Kumar, Krishan, Utopia andAnti-Utopia in Modem Times,
Oxford 1987, bls. 25. - Skilgreining Ama Bergmann á þessu fyrirbæri er svipuð þó
hún sé orðuð á annan hátt. Hún er „tihaim til að binda í kerfi vonir og ótta um
sambýlishætti manna innbyrðis og við náttúruna“. Sjá Ami Bergmann, „Staðleysur,
góðar og illar“. Tímarit Ma'ls og menningar 45. árg. (1984), bls. 256.
4 Davis, John.C., „Science and Utopia: The History of a Dilemma“. Nineteen eighty
four: Science bettveen Utopia and Dystopia. Ritstjóm: Everett Mendelsohn og Helga
Nowotny, Dordrecht 1984, bls. 27 o. á.
5 Kumar, Krishan, bls. 4—5 o. á. og 19.
6 Um þetta efni, sjá Kumar, Krishan, bls. 32.