Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2002, Blaðsíða 63
DAUÐI OG OTLMABÆR UPPRISA STAÐLEYSUNNAR
Kenning Darwins um uppruna og þró-
un tegundanna olli niiklum hræringum á
síðari hluta 19. aldar og fram á þá 20. og
það má reyndar halda þ\'í fram að enn hafi
menn ekki til fulls gert sér grein fyrir af-
leiðingum hennar á hugmyndir um mann-
legt eðh og þekkingu. Ein afleiðing dar-
wánismans er sú að hægt er að hugsa sér
orsakasamhengi sem skýrir lífheiminn eins
og hann blasir við okkur án þess að gert sé
ráð fyrir að upphafsstaðan feh nokkuð
annað í sér en „merkingarlausan þeyting“
sameinda. Frá þessu sjónarhomi er mann-
leg þekking ekkert annað en einn hluti
þeirrar tihistar sem þróun hefur búið Iðnaðarstaðleysan er forveri
manninum. Með öðrum orðum þekkingin '^tndastaðleysunnar. N.G.
hefur samskonar hlutverk í þróun manns-
ins og aðrir eiginleikar en enga algilda merkingu.6 *
Margir heimspekingar síðari hluta 19. aldar og fyrstu áratuga þeirrar
20. voru undir sterkum áhrifum af kenningu Darwins. Þetta á ekki síst
við um pragmatistana John Dewey og Charles Peirce. Pragmatismi og
darwinismi eiga samleið í þ\i að hafna ekki aðeins ölltun skýringartilgát-
um sem fela í sér yfimáttúrleg tengsl mannsins við veruleikann. Sameig-
inleg er einnig sú meginhugmynd að ekkert lögmál geti skýrt veruleika
mannsins í eitt skipti fyrir öll. Nú hafa margir túlkendur þróunarkenn-
ingarinnar, tdl dæmis sósíaldarwinistar, einmitt skihð hana svo að hún
geti af sér slíkt lögmál. Náttúmval tryggi mannlega fframþróun: \lð til-
teknar náttúrlegar aðstæður muni hinir bestu eiginleikar standa efdr.
Þessi skoðun er lífseig, þó að ítrekað hafi verið reynt að sýna fram á hve
fjarstæðukennd hún er.8 Þannig má segja að í pragmatisma annarsvegar
6 Richard Rorty 1999, Philosophy and Social Hope (Penguin, Harmondsworth), bls.
264; Rort\' 2000, „Universality and Truth“, Rorty and his Critics, ritstj. Robert
Brandom (Blackwell, Oxford) bls. 23.
Peirce-fræðingar eru margir furðu hirðulausir um darwimsma hans. Þrótmarhyggja
er þó snar þáttur í sumum hans þekktustu verka. Sjá til dæmis C.S. Peirce 1877,
„The Fixation of BelieP The Essential Peirce, ritstj. Nathan Houser og Christian
Kloesel (Indiana University Press, Bloomington, 1992) bls. 111.
8 Sjá til dæmis Daniel Derrnen 1995, Danrins Dangerous Idea (Simon and Schuster,